Herosi i "chachary"
Praca przedstawia obraz Górnoślązaka, ukazanego w 30. latach XX w. w śląskich dziełach epickich i konfrontuje go z przedstawieniem Ślązakach przez publicystów. Bada również, w jakiej ilości na formę obrazu wpływa pochodzenie autora oraz czy w literaturze mamy do czynienia z portretem czy autoportretem Górnoślązaka.
Opisy postaci w dziełach Poli Gojawiczyńskiej, Haliny Krahelskiej, Gustawa Morcinka i Wilhelma Szewczyka noszą znamiona okresu, w którym żyli główni bohaterowie i naoczni świadkowie.
W portrecie naszkicowanym przez Gojawiczyńską szczególna uwaga zwrócona jest na śląską kobietę. Jej obraz z XIX w., typowych, funkcjonujących stereotypów, ustępuje na rzecz heroicznej „Matki Polki”. Poprzez feministyczną tendencję i wiele obserwacji kobiety na Śląsku, autorka przedstawia w swoim portrecie niezależną od „opiekuńczego ramienia mężczyzny” kobietę, „z sercem i rozumem na właściwym miejscu”.
Halina Krahelska poświęca szczególną uwagę sytuacji śląskich pracowników, którzy uczestniczyli w Powstaniach Śląskich i którzy byli wypędzani i skazywani na wieloletnie bezrobocie. Tragedia tej sytuacji naświetlona jest też w powieści „Hanys” autorstwa Wilhelma Szewczyka.
Nie do przecenienia są również artystyczne osiągnięcia Morcinka przy opisach górników. Można powiedzieć o wykreowanym w jego powieści micie górników, którym codziennie śmierć w oczy patrzy, gotowych do nieludzkich wysiłków i solidarnych w bohaterskiej odwadze. Znających swoją wartość, opierającą się na godności.
Analiza reportaży 30. lat okresu międzywojennego pokazuje nam, że zarówno krajobraz przemysłowy, jak również człowiek tego obszaru – pracownik, który był dwujęzyczny, był w stanie obsłużyć skomplikowane narzędzia, wysoko cenił swoją pracę i był przyzwyczajony do warunków demokratycznych – budziły zainteresowanie dziennikarzy.
Podsumowując można stwierdzić, że śląska literatura wykreowała nowe mity „Górnika”, „Człowieka pogranicza” i „Ślązaczki”.
Niy je leko być Ślonzokiym. Ale jak się już je Ślonzokiem, to czy idzie być kim inkszym? Bycie Ślonzokiym to je stan duszy, a niy żodne obywatelstwo.
Zbigniew Kadłubek, Listy z Rzymu
Wstęp 7
Rozdział 1. Przegląd stanowisk ujmujących zagadnienia literatury regionalnej 19
Rozdział 2. Autorzy, bohaterowie literaccy i portret Górnoślązaka 41
2.1. Śląsk i Ślązacy w epice Poli Gojawiczyńskiej 41
2.1.1. Ludzie z „osady przy kopalni” 45
2.1.2. Kobiety – portret zbiorowy 53
2.1.3. „Swój” i „obcy” 66
2.1.4. Śląska klasa średnia 68
2.1.5. Opinia krytyki regionalnej i ogólnopolskiej wobec śląskiej twórczości Poli Gojawiczyńskiej 75
2.1.6. Podsumowanie 78
2.2. Bohater tragiczny w powieści Zdrada Heńka Kubisza Haliny Krahelskiej 80
2.2.1. Dramat rozczarowań 84
2.2.2. „Świat panów” 94
2.2.3. Przeciw mitom 97
2.2.4. Podsumowanie 100
Rozdział 3. Autorzy, bohaterowie literaccy i autoportret Górnoślązaka 103
3.1. Wyrąbany chodnik – autoportret z retuszem 103
3.1.1. Ludzie z kopalni 108
3.1.2. Praca – maszyna – człowiek – praca – maszyna – człowiek… 118
3.1.3. Demokratyzacja stosunków w pracy 123
3.1.4. „My” i „oni” 128
3.1.5. Herosi i „chachary” 139
3.1.6. Kobiety – wychowanie – młodzież 156
3.1.7. Pierwsze głosy krytyków o powieści Gustawa Morcinka 162
3.1.8. Podsumowanie 163
3.2. Hanys/Hanys/„hanys” 167
3.2.1. Błogosławiona praca… 168
3.2.2. Ojczyzno, módl się za nami! 169
3.2.3. Język poematu – właściwość etniczna 170
Rozdział 4. Wizerunek Górnoślązaka w reportażu literackim 175
4.1. Zafascynowanie pracą 176
4.2. Duszą Śląska jest Ślązak… 179
4.3. Wobec człowieka pogranicza 186
4.4. Posmak „amerykanizmu” 190
4.5. Podsumowanie 196
Rozdział 5. Portret Górnoślązaka – próba syntezy 199
5.1. Badanie literatury jako badanie kultury 199
5.2. Interferencja czasoprzestrzeni i bohatera literackiego 201
5.3. Trzy mity 214
Zamiast zakończenia 221
Summary 223
Résumé 225
Zusammenfassung 227
