Jakościowe metody badań społecznych. Podejście aplikacyjne
Jakościowe metody badań społecznych – podejście aplikacyjne to kompleksowy przewodnik po tym jak planować i prowadzić badania jakościowe w obszarze nauk społecznych, a także jak wyciągać z nich prawidłowe wnioski i przekładać je na praktyczne rozwiązania problemów społecznych. Autorka prowadzi Czytelnika przez wszystkie etapy procesu badawczego z zastosowaniem metod jakościowych, swój wywód ilustrując barwnymi przykładami z praktyki.
Jakościowe metody badań nie są metodą ani lepszą, ani gorszą od badań ilościowych. Każda z nich służy innym celom, odpowiada na inne pytania badawcze, każda daje możliwość uzyskania innego typu informacji. Dlatego obie metody znakomicie się uzupełniają i dopiero wykorzystywane razem dają pełen obraz badanych przez nas zjawisk. Wynikami badań ilościowych możemy całkiem dobrze opisać człowieka, ale nie jesteśmy w stanie go w pełni zrozumieć – to dają nam właśnie wyniki badań jakościowych.
We współczesnym świecie zadaje się coraz więcej pytań dotyczących wpływu społecznego, czyli o to, jak zmienić różne zachowania ludzi: co zrobić, żeby ludzie jeździli bezpieczniej samochodami, nie stosowali przemocy w rodzinie, żyli w zdrowszy sposób, uprawiali więcej sportu, jedli wartościowe jedzenie, bardziej dbali o planetę czy pomagali słabszym lub biedniejszym. Są to typowe przykłady pytań, na które odpowiedzi poszukujemy w tzw. aplikacyjnych badaniach społecznych – badaniach z pogranicza psychologii i socjologii odpowiadających na pytania o psychologiczną i społeczną naturę obserwowanych zjawisk.
W naukowych badaniach psychologicznych podstawową metodą badawczą są eksperymenty, z których wnioskuje się o związkach przyczynowo-skutkowych. Badania eksperymentalne dobrze testują teorie naukowe, dają dosyć precyzyjną odpowiedź na temat zależności między kilkoma wyodrębnionymi zmiennymi, jednak zazwyczaj nie przystają do złożoności realnych problemów, których rozwiązania oczekujemy w aplikacyjnych badaniach społecznych. Jeżeli chcemy rozwiązać konkretny życiowy problem, np. pomóc organizacji społecznej w osiągnięciu jej celu, musimy sięgnąć po odmienne narzędzia badawcze, często pochodzące z tradycji badań socjologicznych i marketingowych, takie jak sondaże czy właśnie metody jakościowe.
Z tekstu
Praca jest interesująca, zwięzła, dobrze napisana, dotyczy ważnych problemów w zakresie metodologii jakościowych aplikacyjnych badań społecznych.
Z recenzji prof. dr hab. Piotra T. Kwiatkowskiego
Opracowanie zawiera ciekawe i ważne spostrzeżenia, oparte nie tylko na ogromnym doświadczeniu badawczym Autorki, ale też na dobrze dobranych, adekwatnych i uzasadnionych nawiązaniach literaturowych. Z jednej strony w książce znajdujemy więc odniesienia do tła teoretycznego, z drugiej zaś wyraźne i konkretne wskazówki (wręcz know-how) jak krok po kroku stworzyć dobry projekt i nie popełnić błędów, które mogłyby sprawić, że badanie nie będzie poprawne metodologicznie i nie zrealizuje zakładanych celów badawczych.
Z recenzji dr Katarzyny Archanowicz-Kudelskiej
Wprowadzenie XI
Rozdział 1. Co to są badania jakościowe i kiedy je stosować? 1
1.1. Aplikacyjne badania społeczne 2
1.2. Ilościowe vs. jakościowe – główne żnice między metodami 3
1.2.1. Cel badania i pytania badawcze 3
1.2.2. Rodzaj próby do badania 4
1.2.3. Wielkość próby 7
1.2.4. Narzędzie badawcze 7
1.2.5. Analiza wyników 8
1.2.6. Jaką metodę wybrać? 11
1.3. Przykładowe obszary badawcze w jakościowych badaniach społecznych 15
1.3.1. Badania motywów i barier 17
1.3.2. Badania postaw, przekonań, opinii 18
1.3.3. Badania segmentacyjne 21
1.3.4. Badanie doświadczeń 25
1.3.5. Badania konceptów proponowanych rozwiązań 27
1.3.6. Badania komunikacji i reklamy 30
1.3.7. Badania z obszaru zarządzania – badania przedsiębiorczości, pracowników i zachowań w miejscu pracy 34
Rozdział 2. Metody badań jakościowych – nie tylko wywiady indywidualne i grupowe 37
2.1. Ewolucja metod jakościowych – kierunki zmian 38
2.1.1. Od wywiadów grupowych do indywidualnych – od słuchania grupy do zrozumienia człowieka 38
2.1.2. Kierunek poszukiwania informacji – od wertykalnych do horyzontalnych 39
2.1.3. Więcej wykorzystywanych technik projekcyjnych i wspomagających 40
2.1.4. Wydłużenie czasu trwania wywiadów 41
2.1.5. Redukcja liczby uczestników wywiadu grupowego 42
2.1.6. Zmniejszanie liczby wywiadów w projekcie 44
2.1.7. Warunki testowania 45
2.2. Klasyka badań jakościowych: pogłębiony wywiad indywidualny (IDI) i zogniskowany wywiad grupowy (FGI/FGD) 47
2.2.1. Pogłębiony wywiad indywidualny 48
2.2.2. Zogniskowany wywiad grupowy (fokus) 49
2.2.3. Wybór między wywiadem indywidualnym a grupowym 49
2.3. Diady – kompromis między wywiadem indywidualnym a grupowym 55
2.4. Inne jakościowe metody badań: mniej, dłużej, inaczej 57
2.4.1. Minigrupa 58
2.4.2. Grupa wydłużona (extended group) 59
2.4.3. Grupa powtarzana/powracająca/panelowa (reconvened group) 60
2.4.4. Grupa prowadzona dynamicznie (concept lab) 62
2.4.5. Grupa ze znającymi się osobami (affi nity groups) 65
2.4.6. Grupy konfrontacyjne (clash groups) 66
2.4.7. Grupa kreatywna 69
2.4.8. Obserwacja 72
2.5. Badania etnograficzne 73
2.6. Badania jakościowe przez Internet 78
Rozdział 3. Techniki projekcyjne i techniki wspomagające – sposób na lepsze zrozumienie badanego problemu? 83
3.1. Techniki projekcyjne i wspomagające w badaniach społecznych 84
3.2. Od czego zależy skuteczność techniki projekcyjnej? 89
3.2.1. Techniki indywidualne a techniki grupowe 90
3.2.2. Techniki werbalne a techniki niewerbalne 91
3.2.3. Dobór materiałów badawczych 92
3.2.4. Wprowadzenie techniki projekcyjnej do wywiadu 93
3.3. Przykłady technik projekcyjnych 94
3.3.1. Test zdań niedokończonych (technika indywidualna) 95
3.3.2. Bubble test/„Chmurki” (technika indywidualna) 96
3.3.3. „Drzewo emocji” (technika indywidualna) 98
3.3.4. Personifikacja (technika indywidualna lub grupowa) 101
3.3.5. Wizerunek użytkownika/osoby podejmującej jakieś działanie 103
3.3.6. Animalizacja (technika indywidualna lub grupowa) 105
3.3.7. Skojarzenia werbalne i niewerbalne (technika indywidualna lub grupowa) 107
3.3.8. Kolaż (collage – technika grupowa lub indywidualna) 109
3.3.9. Portret (technika indywidualna) 112
3.3.10. Archetypy (technika indywidualna) 112
3.3.11. Analiza ukrytych metafor – ZMET (technika indywidualna) 116
3.4. Techniki wspomagające 117
3.5. Analiza i interpretacja technik projekcyjnych 123
Rozdział 4. Planowanie badania – schemat badania i decyzje organizacyjne 127
4.1. Kryteria rekrutacyjne – czyli z kim powinniśmy rozmawiać? 128
4.2. Ile wywiadów i z jakimi osobami – planowanie schematu badania 132
4.2.1. Schemat badania a liczba wywiadów w badaniu 132
4.2.2. Od prostych do bardziej złożonych schematów badawczych 136
4.3. Dobór osób do badania jakościowego – kryteria selekcyjne 142
4.3.1. Główne kryteria doboru celowego 142
4.3.2. Dodatkowe kryteria doboru do badań jakościowych 145
4.4. Rekrutacja uczestników badań jakościowych 157
4.4.1. Rekruter czy badacz – kto odpowiada za rekrutację? 157
4.4.2. Najczęstsze problemy z rekrutacją respondentów 158
4.5. Dodatkowe informacje organizacyjne 161
4.5.1. Gdzie prowadzić wywiad jakościowy – rola fokusowni 161
4.5.2. Koszty badania jakościowego 163
Rozdział 5. Scenariusz wywiadu – o czym i jak powinniśmy rozmawiać podczas badania jakościowego? 167
5.1. Rola scenariusza wywiadu jakościowego 168
5.2. Podstawowe zasady dobrego scenariusza 169
5.2.1. Dopasowanie do celów badania 169
5.2.2. Pytania badawcze a pytania w scenariuszu 170
5.2.3. Pytania czy zagadnienia 172
5.2.4. Liczba poruszanych zagadnień (obszarów) 178
5.2.5. Kolejność poruszanych zagadnień 178
5.2.6. Miejsce technik projekcyjnych i wspomagających 180
5.2.7. Czas trwania wywiadu i plan trwania poszczególnych części 181
5.3. Struktura wywiadu 183
5.3.1. Swobodny czy ustrukturyzowany 183
5.3.2. Główne sekcje scenariusza wywiadu jakościowego 185
5.4. Wywiad pilotażowy 186
Rozdział 6. Prowadzenie wywiadu jakościowego 191
6.1. Dobry moderator: wykształcenie, osobowość, talent czy doświadczenie? 192
6.2. Dobór moderatora do konkretnego projektu badawczego – czy każdy może prowadzić każde badanie? 194
6.2.1. Dopasowanie do tematu wywiadu i znajomość tematyki 195
6.2.2. Dopasowanie stylu moderowania do specyfi ki wywiadu 197
6.2.3. Dopasowanie do cech demografi cznych respondentów 197
6.3. Cechy dobrego moderatora 199
6.3.1. Cechy osobowości (cechy indywidualne) 199
6.3.2. Umiejętności poznawcze 201
6.3.3. Umiejętności związane z prowadzeniem wywiadu 203
6.4. Rodzaje metod jakościowych a pożądane rodzaje umiejętności moderatora 207
6.4.1. Procesy grupowe jako wyzwanie moderowania badań fokusowych 208
6.4.2. Typy respondentów jako wyzwanie moderowania 212
6.4.3. Pogłębiony wywiad indywidualny (IDI) 214
6.4.4. Badanie etnograficzne/badanie w domu respondenta 215
6.5. Dodatkowe umiejętności niezbędne w badaniach jakościowych 216
6.5.1. Aktywne słuchanie – metoda podtrzymywania kontaktu 216
6.5.2. Komunikacja niewerbalna – narzędzie pracy moderatora 220
6.6. Język wywiadu i rodzaje pytań 222
6.6.1. Język wywiadu 222
6.6.2. Sposób formułowania pytań 223
6.7. Zasady szeregowania pytań w wywiadzie 226
6.7.1. Kolejność pytań w zależności od rodzaju pytania 226
6.7.2. Kolejność zagadnień w wywiadzie 227
6.8. Najczęstsze błędy moderowania 230
Rozdział 7. Analiza i interpretacja badań jakościowych 235
7.1. Dlaczego analiza wyników badań jakościowych jest trudna? 236
7.2. Etapy analizy jakościowej 238
7.2.1 Przygotowanie danych 238
7.2.2 Redukcja danych 241
7.2.3 Opis wyników, interpretacja i wnioski 244
7.2.4 Rekomendacje 246
7.3. Zasady jakościowej analizy danych 248
7.3.1. Prowadzenie wywiadów – początek analizy jakościowej 248
7.3.2. Rozumienie wagi i znaczenia wypowiedzi 249
7.3.3. Powtarzalność obserwacji 250
7.3.4. Pułapka myślenia ilościowego – częstotliwość a znaczenie 251
7.3.5. Dostrzeganie wzorców i powiązań 252
7.3.6. Poszukiwanie szerszego kontekstu 253
7.3.7. Dążenie do jak największego obiektywizmu 254
7.4. Raport z badania jakościowego 255
7.4.1. Ogólne zasady pisania raportu z badania jakościowego 255
7.4.2. Główne elementy raportu 256
7.4.3. O czym jeszcze należy pamiętać, pisząc raport z badania jakościowego? 261
7.5. Inne rodzaje analizy i prezentacji wyników badań jakościowych 266
7.5.1. Debriefing – ustne podsumowanie wyników 266
7.5.2. Top-line – pisemne podsumowanie wyników 267
7.5.3. Ustna prezentacja wyników 268
7.6. Różne podejścia teoretyczne do analizy badań jakościowych 270
7.6.1. Analiza tematyczna 271
7.6.2. Teoria ugruntowana 272
7.6.3. Interpretacyjna analiza fenomenologiczna 273
7.6.4. Psychologia narracyjna (narraitive psychology) 274
Aneks 277
Bibliografia 305
Indeks rzeczowy 311
O Autorce 319
