Motywacja do zmiany zachowań ryzykownych w chorobie
O tym, że zagrożenie wystąpieniem choroby i jej powikłań nie jest wystarczającym powodem wykonywania zaleceń lekarskich, przekonał się w już latach 50. ubiegłego wieku rząd Stanów Zjednoczonych, gdy Amerykanie nie korzystali z darmowych szczepień ochronnych przeciwko chorobie Heinego-Medina. Podobnie diagnoza choroby przewlekłej i jej powikłań nie jest dla pacjentów wystarczającym powodem zmiany wysokotłuszczowej diety, siedzącego trybu życia czy rzucenia palenia. Wymienione zachowania ryzykowne są przyczyną wzrostu zapadalności na choroby układu krążenia, nowotwory, choroby układu oddechowego i cukrzycę, które są odpowiedzialne za blisko 70% zgonów, w tym także te przedwczesne. Obecnie, tak jak ponad sześć dekad temu, wyjaśnienia problemu niestosowania się do zaleceń lekarskich poszukuje się na gruncie teorii i praktyki psychologicznej.
Celem publikacji Jolanty Życińskiej jest zbudowanie modelu integrującego dominujące podejścia teoretyczne dotyczące motywowania do zmiany zachowań ryzykownych. Pierwsze z nich to teoria społeczno-poznawcza Alberta Bandury oraz jej rozwinięcie – procesualny model działań zdrowotnych Ralfa Schwarzera. Drugie ujęcie to teoria autodeterminacji Edwarda L. Deciego i Richarda M. Ryana. Wybór tych podejść został dokonany nie tylko ze względu na bogatą dokumentację empiryczną o uniwersalnym charakterze, lecz także z uwagi na ich zastosowanie w pracy z pacjentami chorymi przewlekle.
W publikacji omówiono wytyczne dotyczące zmiany zachowań ryzykownych w chorobie, w tym korzyści płynące z ich stosowania przez pacjentów. Oprócz czynników motywacyjnych, analizie poddano takie uwarunkowania zmiany zachowań ryzykownych jak status socjoekonomiczny, rodzaj choroby przewlekłej oraz depresja. W drugiej części publikacji przedstawiono wyniki badań weryfikujących model zintegrowany w dwóch grupach pacjentów: po ostrym zespole wieńcowym oraz chorych z cukrzycą typu 2.
Pierwsze cztery części monografii to doskonałe kompendium wiedzy na temat nowoczesnego rozumienia zmiany zachowania. Czytelnik znajdzie w nich syntezę istniejącej wiedzy teoretycznej i najsilniejszych metodologiczne prac empirycznych, prezentujących wgląd w relacje między zachowaniami ryzykownymi dla zdrowia, analizowane w kontekście choroby i determinantów społeczno-poznawczych. (…) Zaprezentowane w monografii badania własne dr Jolanty Życińskiej pozwalają czytelnikowi zrozumieć kompleksowy proces rozwoju motywacji do zmiany zachowań zdrowotnych wśród osób z chorobami układu krążenia i cukrzycy. Podsumowując materiał zaprezentowany w badaniach własnych trzeba stwierdzić, iż jest to imponująca analiza, oparta o własny model teoretyczny. Model ten został starannie skonstruowany przy wykorzystaniu syntezy istniejących modeli teoretycznych i dotychczasowych badań. (…) Monografia wskazuje na wiedzę i doświadczenie Autorki w zakresie syntezy istniejącej wiedzy i analizy nowych danych. Dr Jolanta Życińska doskonale argumentuje, syntezuje, i analizuje kompleksowe procesy zależności między zachowaniami a ich społeczno-poznawczymi determinantami. Co ważne, argumenty, analiza i synteza są przedstawione w kontekście funkcjonowania grupy klinicznej, kluczowej dla zmian demograficznych i społecznych, jakie mają miejsce w polskim społeczeństwie. W związku z rozwojem nowych technologii, metod leczenia, długości życia, każdy czytelnik ma lub będzie miał w swojej najbliższej rodzinie do czynienia z osobą chorą na choroby układu krążenia lub cukrzycę. Monografia dr Życińskiej pomoże zrozumieć, jak motywować takie osoby do zmiany zachowań odpowiedzialnych za utrzymywanie symptomów tych chorób. Podsumowując, jest to doskonała monografia, którą rekomenduję badaczom i praktykom z obszaru psychologii, socjologii, nauk o zdrowiu, nauk medycznych i edukacji.
prof. dr hab. Aleksandra Łuszczyńska,
Koncentrując się na motywacji do zmiany zachowań ryzykownych w chorobie, Autorka wypełniła lukę związaną z tym zagadnieniem, brak bowiem dotychczas, nie tylko w warunkach polskich, tak całościowego dzieła. Treści zawarte w części teoretycznej przedstawione są bardzo czytelnie. Świadczą o bardzo dobrym rozeznaniu Autorki w pracach dotyczących omawianych zagadnień, Autorka sięga do literatury współczesnej, jak i klasyki, odwołuje się zarówno do literatury światowej, jak i polskiej. W sposób wnikliwy i całościowy, krok po kroku, wychodząc od wielości terminów i pojęć, Autorka pokazuje sens zajęcia się motywacją do zmiany zachowań ryzykownych w chorobie przewlekłej, zarówno z teoretycznego, jak i praktycznego punktu widzenia. (..) Autorka nie tylko pokazuje istniejący stan rzeczy oraz wartość badań w tej dziedzinie, lecz także pokazuje możliwe trudności w przeprowadzaniu badań oraz specyficzne praktyczne problemy i ich rozwiązania. Krytyczne podejście do dotychczasowych badań i istniejących teorii, wnikliwość w odniesieniu do istniejącego stanu rzeczy jest bezcenna. Wszystkie zagadnienia są przedstawione wnikliwie. Z każdej strony bije wybitna wiedza Autorki, która jest też wybornym praktykiem. Umiejętność połączenia teorii i praktyki jest istotnym walorem pracy, powinien być to standard pracy w psychologii zdrowia w XXI wieku. (…) Recenzowana monografia jest niezmiernie cennym wkładem do wiedzy odnoszącej się̨ do psychologii zdrowia.
prof. dr hab. Mariola Bidzan,
