Prawo rodzinne
Publikacja stanowi syntetyczną prezentację norm regulujących problematykę prawa rodzinnego. Wzbogacają ją liczne objaśnienia graficzne: wykresy, schematy blokowe, tabele, a także wzory aktów stanu cywilnego i pism procesowych z omówieniem w formie krótkich komentarzy.
Poza analizą regulacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nawiązano do zagadnień dotyczących m.in.: Kodeksu postępowania cywilnego, Prawa o aktach stanu cywilnego, Prawa prywatnego międzynarodowego, ustawy o leczeniu niepłodności oraz ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
Autorzy uwzględniają ostatnie nowelizacje, w tym zmiany Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz Kodeksu postępowania cywilnego w zakresie prawa filiacyjnego z 2019 r.
Opracowanie opiera się także na aktualnym orzecznictwie, w szczególności Trybunału Konstytucyjnego oraz Sądu Najwyższego. Dokumenty z zakresu rejestracji stanu cywilnego zostały opracowane przy uwzględnieniu zmian z 2020 r.
Książka jest przeznaczona przede wszystkim dla studentów wydziałów prawa, aplikantów prawniczych, profesjonalnych pelnomocników, sędziów oraz pracowników administracji rządowej i samorządowej. Będzie przydatna zarówno dla osób, które po raz pierwszy stykają się z materią prawa rodzinnego, jak i dla tych wszystkich, którzy pragną usystematyzować lub pogłębić swoją wiedzę bądź też dostrzec skomplikowane zagadnienia teoretyczne w kontekście praktycznego stosowania prawa.
Wykaz skrótów 15
Słowo wstępne 17
Rozdział 1
Zagadnienia wprowadzające 19
1.1. Człowiek a społeczeństwo 20
1.2. Rodzinne stosunki faktyczne i stosunki rodzinnoprawne 22
1.3. Rodzaje stosunków rodzinnoprawnych 23
1.4. Stosunki rodzinnoprawne a rodzina 26
1.5. Stosunek pokrewieństwa 30
1.6. Stosunek powinowactwa 34
Rozdział 2
Prawo o aktach stanu cywilnego 35
2.1. Stan cywilny a stan rodzinny 35
2.2. Pojęcie stanu cywilnego 36
2.3. Zdarzenia wpływające na stan cywilny 39
2.4. Rejestracja stanu cywilnego 40
2.5. Moc dowodowa akt stanu cywilnego 44
2.6. Sporządzenie aktu urodzenia 46
2.6.1. Zagadnienia wstępne 46
2.6.2. Nazwisko dziecka w akcie urodzenia – zagadnienia podstawowe 47
2.6.3. Nazwisko dziecka w akcie urodzenia – zagadnienia szczegółowe 48
2.6.4. Płeć określona w akcie urodzenia 50
2.7. Sporządzenie aktu małżeństwa 53
2.8. Sporządzenie aktu zgonu 54
2.9. Transkrypcja zagranicznych akt stanu cywilnego 55
2.10. Wzory dokumentów 60
2.10.1. Zupełny odpis aktu urodzenia (Dz.U. z 2020 r. poz. 698, załącznik 1) 60
2.10.2. Skrócony odpis aktu urodzenia (Dz.U. z 2020 r. poz. 698, załącznik 9) 62
2.10.3. Skrócony odpis aktu urodzenia dziecka martwego (Dz.U. z 2020 r. poz. 698, załącznik 11) 63
2.10.4. Protokół zgłoszenia urodzenia (Dz.U. z 2020 r. poz. 698, załącznik 17) 64
2.10.5. Karta urodzenia (Dz.U. z 2017 r. poz. 2305, załącznik 1) 66
2.10.6. Karta martwego urodzenia (Dz.U. z 2017 r. poz. 2305, załącznik 2) 68
2.10.7. Zupełny odpis aktu małżeństwa (Dz.U. z 2020 r. poz. 698, załącznik 3) 70
2.10.8. Skrócony odpis aktu małżeństwa (Dz.U. z 2020 r. poz. 698, załącznik 13) 72
2.10.9. Zupełny odpis aktu zgonu (Dz.U. z 2020 r. poz. 698, załącznik 5) 74
2.10.10. Skrócony odpis aktu zgonu (Dz.U. z 2020 r. poz. 698, załącznik 15) 76
2.10.11. Karta zgonu (Dz.U. z 2019 r. poz. 1085, załącznik) 77
2.10.12. Protokół zgłoszenia zgonu (Dz.U. z 2020 r. poz. 698, załącznik 17) 80
2.10.13. Przykładowy wzór aktu urodzenia w formie tradycyjnej – papierowej (poprzedni stan prawny) 82
2.10.14. Przykładowy wzór aktu małżeństwa w formie tradycyjnej – papierowej (poprzedni stan prawny) 83
2.10.15. Przykładowy wzór aktu zgonu w formie tradycyjnej – papierowej (poprzedni stan prawny) 84
2.10.16. Przykładowy zrzut ekranu prezentujący aktualny formularz wypełniany przez kierownika urzędu stanu cywilnego konieczny do sporządzenia aktu urodzenia w systemie „ŹRÓDŁO” 85
2.10.17. Przykładowy zrzut ekranu prezentujący aktualny formularz wypełniany przez kierownika urzędu stanu cywilnego konieczny do sporządzenia aktu małżeństwa w systemie „ŹRÓDŁO” 88
2.10.18. Przykładowy zrzut ekranu prezentujący aktualny formularz wypełniany przez kierownika urzędu stanu cywilnego konieczny do sporządzenia aktu zgonu w systemie „ŹRÓDŁO” 91
Rozdział 3
Zawarcie małżeństwa 95
3.1. Zasady małżeństwa 96
3.1.1. Zagadnienia wstępne 96
3.1.2. Zasada monogamii małżeństwa 96
3.1.3. Zasada odmiennej płci małżonków 97
3.1.4. Zasada trwałości małżeństwa 99
3.1.5. Zasada świeckości małżeństwa 99
3.1.6. Zasada egalitaryzmu małżonków 100
3.2. Dwie formy zawarcia małżeństwa 100
3.3. Charakter prawny zawarcia małżeństwa 103
3.4. Przesłanki istnienia małżeństwa 107
3.4.1. Zagadnienia wstępne 107
3.4.2. Przesłanki istnienia małżeństwa wspólne dla małżeństwa zawieranego w formie cywilnej oraz wyznaniowej ze skutkami cywilnymi 107
3.4.3. Dodatkowe przesłanki istnienia małżeństwa dla formy wyznaniowej ze skutkami cywilnymi 109
3.5. Przesłanki formalno-porządkowe 111
3.5.1. Przesłanki formalno-porządkowe wspólne dla obu form zawarcia małżeństwa 111
3.5.2. Przesłanki formalno-porządkowe właściwe dla formy cywilnej 114
3.5.3. Przesłanki formalno-porządkowe właściwe dla formy wyznaniowej 115
3.6. Przeszkody małżeńskie 117
3.7. Wady oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński 121
3.7.1. Zagadnienia wstępne 121
3.7.2. Unieważnienie małżeństwa z powodu wady oświadczenia o zawarciu małżeństwa 122
3.7.3. Unieważnienie małżeństwa z powodu wadliwego pełnomocnictwa 124
3.8. Zawarcie małżeństwa z cudzoziemcem na terenie Rzeczypospolitej Polskiej 125
3.9. Zawarcie małżeństwa konsularnego 128
3.10. Wzory dokumentów 130
3.10.1. Zapewnienie o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa (Dz.U. z 2020 r. poz. 698, załącznik 35) 130
3.10.2. Zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa (Dz.U. z 2020 r. poz. 698, załącznik 26) 139
3.10.3. Zaświadczenie stwierdzające zawarcie małżeństwa przed duchownym (Dz.U. z 2020 r. poz. 698, załącznik 27) 141
3.10.4. Protokół przyjęcia oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński (Dz.U. z 2020 r. poz. 698, załącznik 19) 142
Rozdział 4
Prawa i obowiązki małżonków 145
4.1. Zagadnienia wstępne 145
4.2. Obowiązek zaspokajania materialnych potrzeb rodziny 148
4.3. Nazwisko małżonków 150
4.4. Uprawnienie do reprezentacji małżonka 151
4.5. Solidarna odpowiedzialność małżonków za zobowiązania zaciągnięte na zwykłe potrzeby rodziny 153
Rozdział 5
Małżeńskie ustroje majątkowe 157
5.1. Zagadnienia wstępne 158
5.2. Ustrój wspólności ustawowej 160
5.2.1. Zagadnienia wstępne 160
5.2.2. Wspólność łączna a wspólność w częściach ułamkowych 161
5.2.3. Skład majątku wspólnego 164
5.2.4. Skład majątku osobistego 165
5.2.5. Zarząd majątkiem wspólnym 171
5.2.6. Odpowiedzialność małżonków majątkiem wspólnym za zobowiązania 178
5.2.6.1. Zagadnienia wprowadzające 178
5.2.6.2. Odpowiedzialność małżonka za zobowiązania przed 20.01.2005 r. 178
5.2.6.3. Odpowiedzialność małżonka za zobowiązania zaciągnięte w obowiązującym stanie prawnym 180
5.2.7. Ustanie małżeńskiej wspólności majątkowej 184
5.2.7.1. Zagadnienia wstępne 184
5.2.7.2. Ustanie wspólności w wyniku śmierci jednego z małżonków 188
5.2.7.3. Uprawnienia małżonka do środków zgromadzonych na indywidualnych kontach emerytalnych oraz na subkoncie w ZUS 189
5.2.7.3.1. Zagadnienia wstępne 189
5.2.7.3.2. Uprawnienia małżonka do środków emerytalnych przed reformą z 2019 r. 189
5.2.7.3.3. Uprawnienia małżonka do środków emerytalnych w obecnym stanie prawnym 195
5.3. Małżeńskie umowy majątkowe 196
5.4. Umowy przenoszące składniki majątkowe pomiędzy majątkami małżonków 201
5.5. Ustrój przymusowy 205
Rozdział 6
Separacja prawna małżonków 207
6.1. Separacja – zagadnienia wstępne 207
6.2. Przesłanki separacji 208
6.3. Skutki separacji 209
6.4. Orzeczenie o separacji małżonków 211
6.5. Zniesienie separacji 212
Rozdział 7
Ustanie małżeństwa 213
7.1. Zagadnienia wstępne 214
7.2. Rozwód w prawie polskim – zagadnienia wprowadzające 215
7.3. Przesłanki rozwodu 215
7.3.1. Zagadnienia wstępne 215
7.3.2. Trwały i zupełny rozkład pożycia 216
7.3.3. Sprzeczność rozwodu z dobrem małoletnich dzieci 218
7.3.4. Sprzeczność rozwodu z zasadami współżycia społecznego 219
7.3.5. Wyłączna wina małżonka występującego o rozwód 220
7.4. Rozstrzygnięcia w wyroku rozwodowym 220
7.4.1. Zagadnienia wstępne 220
7.4.2. Rozstrzygnięcie o rozwiązaniu małżeństwa 221
7.4.3. Rozstrzygnięcie o winie w rozkładzie pożycia małżeńskiego 221
7.4.4. Rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej 223
7.4.5. Rozstrzygnięcie o kontaktach 228
7.4.6. Rozstrzygnięcie o alimentacji wspólnych małoletnich dzieci 228
7.4.7. Rozstrzygnięcia o mieszkaniu lub domu 229
7.4.8. Rozstrzygnięcie o alimentacji byłego małżonka 231
7.4.9. Rozstrzygnięcie o podziale majątku wspólnego 233
7.5. Pozew o rozwód 234
7.6. Unieważnienie małżeństwa 238
7.7. Ustalenie nieistnienia małżeństwa 241
Rozdział 8
Macierzyństwo i ojcostwo 243
8.1. Zagadnienia wstępne 243
8.1.1. Pochodzenie dziecka – uwagi wprowadzające 243
8.1.2. Zasada prawdy obiektywnej a pochodzenie dziecka 245
8.1.3. Kryteria podmiotowe a pochodzenie dziecka 247
8.1.4. Prawo filiacyjne a ustawa o leczeniu niepłodności 248
8.2. Ustalenie pochodzenia dziecka 251
8.2.1. Ustalenie macierzyństwa 251
8.2.1.1. Ustalenie macierzyństwa w trybie administracyjnym (zwykłym) 252
8.2.1.2. Sądowe ustalenie macierzyństwa 253
8.2.1.3. Macierzyństwo zastępcze 254
8.2.5. Ustalenie ojcostwa 256
8.2.5.1. Uwagi wprowadzające 256
8.2.5.2. Domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki 258
8.2.5.3. Ustalenie ojcostwa dziecka pozamałżeńskiego 261
8.2.5.3.1. Uznanie ojcostwa 261
8.2.5.3.1.1. Uznanie ojcostwa „zwykłe” 263
8.2.5.3.1.2. Uznanie ojcostwa z art. 751 k.r.o. 266
8.2.5.3.2. Sądowe ustalenie ojcostwa 268
Wzór pozwu o ustalenie ojcostwa, alimenty i roszczenia z nim związane 271
8.3. Zaprzeczenie macierzyństwa i ojcostwa oraz ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa 274
8.3.1. Uwagi wstępne 274
8.3.2. Zaprzeczenie macierzyństwa 280
8.3.3. Zaprzeczenie ojcostwa 282
8.3.4. Ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa 284
8.4. Ubezwłasnowolnienie całkowite lub choroba psychiczna a terminy do wytaczania powództw 287
8.5. Wzory dokumentów 288
8.5.1. Protokół uznania ojcostwa „zwykły” (Dz.U. z 2020 r. poz. 698, załącznik 18, część I–III) 288
8.5.2. Protokół uznania ojcostwa z art. 751 k.r.o. (Dz.U. z 2020 r. poz. 698, załącznik 18, część IV) 294
Rozdział 9
Władza rodzicielska 299
9.1. Zagadnienia wprowadzające 300
9.2. Władza rodzicielska jako stosunek zależny 302
9.3. Moment powstania władzy rodzicielskiej 304
9.3.1. Zagadnienia wstępne 304
9.3.2. Pogląd opowiadający się za brakiem władzy rodzicielskiej wobec nasciturusa 304
9.3.3. Pogląd opowiadający się za objęciem nasciturusa władzą rodzicielską 305
9.4. Czas trwania władzy rodzicielskiej 308
9.5. Podmioty sprawujące władzę rodzicielską 308
9.6. Treść władzy rodzicielskiej 310
9.6.1. Zagadnienia wstępne 310
9.6.2. Piecza nad osobą dziecka 311
9.6.3. Piecza nad majątkiem dziecka 313
9.6.4. Reprezentacja dziecka 315
9.7. Wykonywanie władzy rodzicielskiej 318
9.8. Ustanie władzy rodzicielskiej oraz jej modyfikacje 322
9.8.1. Zagadnienia wstępne 322
9.8.2. Pozbawienie władzy rodzicielskiej 323
9.8.3. Zawieszenie władzy rodzicielskiej 323
9.8.4. Ograniczenie władzy rodzicielskiej 324
9.8.4.1. Zagadnienia wstępne 324
9.8.4.2. Ograniczenie władzy rodzicielskiej z powodu rozłączenia rodziców 324
9.8.4.3. Ograniczenie władzy rodzicielskiej na podstawie art. 109 k.r.o. 327
9.8.4.4. Ograniczenie władzy rodzicielskiej na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich 328
9.8.4.5. Wzór wniosku o ograniczenie władzy rodzicielskiej na podstawie art. 109 k.r.o. 329
9.8.4.6. Wzór wniosku o ograniczenie władzy rodzicielskiej na podstawie art. 107 k.r.o. 330
9.9. Prawa i obowiązki pomiędzy rodzicami a dzieckiem niezależne od władzy rodzicielskiej 331
9.10. Władza rodzicielska a piecza naprzemienna 334
Rozdział 10
Prawo do kontaktów 339
10.1. Zagadnienia wstępne 339
10.2. Relacje między władzą rodzicielską a prawem i obowiązkiem utrzymywania kontaktów z dzieckiem 340
10.3. Zakres podmiotowy 341
10.4. Zakres przedmiotowy 344
10.5. Ingerencja w prawo i obowiązek utrzymywania kontaktów z dzieckiem 345
10.5.1. Ograniczenie prawa i obowiązku utrzymywania kontaktów z dzieckiem 345
10.5.2. Zakaz utrzymywania kontaktów z dzieckiem 346
10.5.3. Zobowiązanie rodziców do określonego postępowania 346
10.6. Niewykonywanie prawa i obowiązku utrzymywania kontaktów z dzieckiem 347
10.6.1. Uwagi wstępne 347
10.6.2. Sankcje za niewykonywanie prawa i obowiązku kontaktów 347
10.6.3. Wniosek o ustalenie kontaktów z dzieckiem 352
10.6.4. Wniosek o zagrożenie nakazaniem zapłaty sumy pieniężnej za niewykonywanie obowiązków wynikających z orzeczenia w przedmiocie kontaktów z dzieckiem 354
Rozdział 11
Wspieranie rodziny i system pieczy zastępczej 357
11.1. Zagadnienia wstępne 358
11.2. Wspieranie rodziny 359
11.3. Piecza zastępcza 363
11.3.1. Uwagi wstępne 363
11.3.2. Zasady i cele pieczy zastępczej 364
11.3.3. Piecza podzielona 367
11.3.4. Formy pieczy zastępczej 370
11.3.4.1. Uwagi wstępne 370
11.3.4.2. Piecza zastępcza rodzinna 371
11.3.4.3. Piecza zastępcza instytucjonalna 374
Rozdział 12
Przysposobienie 377
12.1. Zagadnienia wstępne 377
12.2. Przesłanki przysposobienia 378
12.2.1. Uwagi wstępne 378
12.2.2. Przesłanki dotyczące przysposabianego 380
12.2.2.1. Małoletność przysposobionego 380
12.2.2.2. Pozostawanie przysposobionego przy życiu 380
12.2.2.3. Zgoda albo wysłuchanie przysposobionego 381
12.2.3. Przesłanki dotyczące przysposabiających 382
12.2.3.1. Pełna zdolność do czynności prawnych 382
12.2.3.2. Odpowiednie kwalifikacje osobiste przysposabiającego 382
12.2.3.3. Uzyskanie świadectwa ukończenia szkolenia w ośrodku adopcyjnym 384
12.2.3.4. Odpowiednia różnica wieku między przysposabiającym a przysposobionym 384
12.2.3.5. Zgoda przysposabiających (złożenie wniosku o przysposobienie) 385
12.2.3.6. Pozostawanie przysposabiających przy życiu 385
12.2.3.7. Odbycie tzw. okresu preadopcyjnego 386
12.2.4. Przesłanki dotyczące innych osób 387
12.2.4.1. Uwagi wstępne 387
12.2.4.2. Zgoda rodziców dziecka 387
12.2.4.2.1. Zgoda „zwykła” na przysposobienie 387
12.2.4.2.2. Zgoda „zwykła” na przysposobienie a przysposobienie ze wskazaniem 388
12.2.4.2.3. Zgoda blankietowa 391
12.2.4.2.4. Upływ tzw. okresu karencji 392
12.2.4.3. Zgoda małżonka przysposabiającego 392
12.2.4.4. Zgoda opiekuna 393
12.3. Rodzaje przysposobienia 393
12.3.1. Uwagi wstępne 393
12.3.2. Podmiotowe rodzaje przysposobienia 394
12.3.2. Przedmiotowe rodzaje przysposobienia 397
12.3.2.1. Przysposobienie pełne 397
12.3.2.2. Przysposobienie całkowite (anonimowe) 403
12.3.2.3. Przysposobienie niepełne 404
12.3.2.4. Przysposobienie zagraniczne 406
12.4. Procedura przysposobienia 410
12.4.1. Uwagi wstępne 410
12.4.2. Udział ośrodka adopcyjnego 411
12.4.3. Postępowanie przed sądem opiekuńczym 414
12.4.4. Etap przed urzędem stanu cywilnego 416
12.4.4.1. Wzór odpisu zupełnego aktu urodzenia w razie braku sporządzenia nowego aktu urodzenia po przysposobieniu dziecka (przykład) 418
12.4.4.2. Wzór odpisu zupełnego aktu urodzenia w razie sporządzenia nowego aktu urodzenia po przysposobieniu dziecka (przykład) 420
12.5. Tajemnica przysposobienia 422
12.6. Ustanie przysposobienia 424
12.6.1. Uwagi wstępne 424
12.6.2. Rozwiązanie przysposobienia 425
Rozdział 13
Alimenty 429
13.1. Zagadnienia wstępne 429
13.2. Źródła stosunku alimentacyjnego 431
13.3. Stosunek alimentacyjny potencjalny i konkretny 433
13.4. Formy wykonywania obowiązku alimentacyjnego 435
13.5. Cechy obowiązku alimentacyjnego 436
13.6. Alimenty a inne źródła utrzymania 441
13.7. Kolejność obowiązku alimentacyjnego 442
13.8. Roszczenia regresowe 447
13.9. Przesłanki i zakres obowiązku i roszczenia alimentacyjnego 448
13.9.1. Zagadnienia wstępne 448
13.9.2. Przesłanki i zakres obowiązku alimentacyjnego po stronie uprawnionej 449
13.9.3. Przesłanki i zakres obowiązku alimentacyjnego po stronie zobowiązanej 452
13.10. Wysokość świadczenia alimentacyjnego na przykładzie alimentów na dziecko 454
13.11. Obowiązki ojca dziecka pozamałżeńskiego wobec ciężarnej matki 457
13.12. Alimentacja pomiędzy ojczymem lub macochą a pasierbem 461
13.12.1. Zagadnienia wstępne 461
13.12.2. Alimentacja pasierba w trakcie trwania małżeństwa 461
13.12.3. Alimentacja pasierba po ustaniu małżeństwa 465
13.12.4. Alimentacja ojczyma (lub macochy) przez pasierba 467
13.13. Pozew o alimenty 468
13.14. Postępowanie wobec dłużników alimentacyjnych 471
13.14.1. Zagadnienia wstępne 471
13.14.2. Prawomocność wyroku alimentacyjnego 471
13.14.3. Wyrok alimentacyjny jako tytuł egzekucyjny 473
13.14.4. Bezskuteczność egzekucji jako warunek postępowania wobec dłużnika alimentacyjnego 474
13.14.5. Rola funduszu alimentacyjnego w pomocy osobom uprawnionym do alimentów 477
Rozdział 14
Opieka prawna i kuratela 481
14.1. Postacie opieki 481
14.2. Charakter prawny i funkcje opieki prawnej 483
14.3. Zasady rządzące opieką prawną 484
14.4. Sytuacje faktyczne uzasadniające ustanowienie opieki prawnej 486
14.5. Dobór kandydata na pełnienie funkcji opiekuna prawnego 488
14.6. Ustanowienie opieki, powołanie opiekuna i objęcie opieki 490
14.7. Sprawowanie opieki prawnej 491
14.8. Zwolnienie opiekuna i ustanie opieki 493
14.9. Kuratela w polskim systemie prawa 494
Bibliografia 501
