Uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach cywilnych w Unii Europejskiej
Książka przedstawia uporządkowaną i przystępną analizę unijnych aktów regulujących współpracę sądów w sprawach cywilnych. Przeanalizowano w niej 13 rozporządzeń unijnych zawierających klauzulę uznawania orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych, w tym rozporządzenia Bruksela I, Bruksela I bis, Bruksela II bis oraz ponad 150 interpretujących je orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W opracowaniu zaprezentowano m.in:
powiązania między przepisami o uznawaniu orzeczeń a regulacjami dotyczącymi jurysdykcji, doręczeń, przeprowadzania dowodów i egzekucji;
zakresy zastosowania poszczególnych rozporządzeń i powiązania między nimi;
kluczowe dla tematyki pojęcie orzeczenia sądu krajowego oraz trzy mechanizmy uznawania i wykonywania orzeczeń.
Systemowe spojrzenie na swobodny przepływ orzeczeń w Unii Europejskiej prowadzi autorkę do postulatu radykalnej reformy w tym zakresie i przyjęcia jednej klauzuli uznawania.Adresaci:Publikacja jest przeznaczona dla praktyków prawa: sędziów, adwokatów, radców prawnych, którzy w swojej pracy zawodowej spotykają się ze sprawami z elementem transgranicznym. Będzie przydatna również dla komorników w zakresie wykonywania przez nich orzeczeń innych państw Unii Europejskiej.
Wykaz skrótów | str. 19
Przedmowa | str. 27
Wstęp | str. 31
Rozdział I
Geneza i specyfika europejskiej przestrzeni sądowej | str. 39
1. Ewolucja zasady wzajemnego uznawania orzeczeń cywilnych w UE | str. 39
1.1. Konwencja brukselska (1968) i konwencja z Lugano (1988) | str. 39
1.2. Działania w latach 80. i pierwszej połowie lat 90. XX w. | str. 42
1.3. Traktat z Amsterdamu i szczyt w Tampere | str. 43
1.4. Działania prawodawcze w XXI w. | str. 45
1.4.1. Prawo pochodne z zakresu współpracy sądów w sprawach cywilnych przyjęte w latach 2000-2016 | str. 47
1.4.2. Przegląd chronologiczny rozporządzeń zawierających klauzulę uznawania orzeczeń przyjętych w latach 2000-2016 | str. 50
2. Zróżnicowany stopień wzajemnego uznawania w europejskiej przestrzeni sądowej | str. 59
2.1. Pojęcie europejskiej przestrzeni sądowej | str. 59
2.2. Wzajemne zaufanie jako podstawa EPS | str. 62
3. Aktualne kompetencje Unii do regulowania wzajemnego uznawania orzeczeń | str. 69
3.1. Kompetencje wewnętrzne Unii dotyczące współpracy sądów w sprawach cywilnych | str. 69
3.2. Wzmocniona współpraca | str. 73
3.3. Kompetencje Unii do zawierania umów międzynarodowych dotyczących współpracy sądów w sprawach cywilnych | str. 75
3.4. Podsumowanie | str. 76
Rozdział II
Konieczność zapewnienia skuteczności prawa unijnego - wykładnia autonomiczna i zakaz naruszania effet utile rozporządzeń unijnych | str. 77
1. Uwagi wstępne | str. 77
1.1. Autonomia proceduralna państw członkowskich versus skuteczność prawa unijnego | str. 77
1.2. Specyfika pytań prejudycjalnych w zakresie współpracy sądów w sprawach cywilnych | str. 79
2. Autonomiczna wykładnia prawa unijnego | str. 82
2.1. Pojęcia autonomiczne | str. 82
2.2. Sposób przeprowadzania wykładni autonomicznej | str. 86
2.3. Aspekt negatywny wykładni autonomicznej | str. 87
2.3.1. Wykładnia w oderwaniu od prawa krajowego | str. 87
2.3.2. Wykładnia w oderwaniu od przepisów unijnych dotyczących innych polityk | str. 90
2.3.3. Wykładnia w oderwaniu od przepisów unijnych dotyczących innych zagadnień z zakresu współpracy sądów w sprawach cywilnych | str. 91
2.4. Aspekt pozytywny wykładni autonomicznej | str. 93
2.4.1. Systematyka/kontekst rozporządzenia | str. 95
2.4.1.1. Kontekst danego rozporządzenia | str. 95
2.4.1.2. Szersze postrzeganie kontekstu - zalążki wykładni systemowej | str. 99
2.4.2. Cele europejskiej przestrzeni sądowej w sprawach cywilnych - cele poszczególnych rozporządzeń | str. 102
2.4.2.1. Cele konwencji brukselskiej i rozporządzeń Bruksela I i I bis | str. 102
2.4.2.2. Cele rozporządzenia Bruksela II bis | str. 106
2.4.2.3. Cele rozporządzenia o alimentach (4/2009) | str. 109
2.4.2.4. Podsumowanie | str. 110
2.5. Wykładnia w poszanowaniu praw podstawowych | str. 111
3. Zakaz naruszania skuteczności (effet utile) rozporządzeń unijnych | str. 118
3.1. Sprawy, w których Bruksela I ma zastosowanie, ale stosuje się krajowe przepisy proceduralne | str. 119
3.2. Sprawy, w których rozporządzenie Bruksela I ma zastosowanie, ale pierwszeństwo ma umowa międzynarodowa | str. 121
3.3. Sprawy, w których rozporządzenie Bruksela I nie ma zastosowania | str. 123
3.4. Zakaz naruszania skuteczności rozporządzenia Bruksela II bis | str. 125
Rozdział III
Uznawanie i wykonywanie orzeczeń na tle innych unijnych regulacji dotyczących współpracy sądów w sprawach cywilnych | str. 128
1. Wzajemne uznawanie a harmonizacja przepisów dotyczących jurysdykcji | str. 128
1.1. Równoległe regulowanie jurysdykcji i uznawania orzeczeń | str. 128
1.2. Regulacja jurysdykcji jako warunek konieczny uznawania orzeczeń | str. 131
1.3. Ogólny zarys regulacji dotyczących jurysdykcji i mechanizmów jej kontroli | str. 134
1.3.1. Równouprawnienie sądów do badania jurysdykcji i zakaz kontroli jurysdykcji przez sądy innych państw członkowskich | str. 134
1.3.2. Rozporządzenie Bruksela I | str. 135
1.3.3. Rozporządzenie Bruksela II bis | str. 142
1.3.4. Alimenty | str. 151
1.3.5. Dziedziczenie | str. 153
1.4. Kontrola jurysdykcji i dopuszczalności postępowania | str. 154
1.5. Przepisy dotyczące zawisłości sprawy (lis pendens) | str. 155
1.5.1. Podstawowe cechy instytucji lis pendens | str. 155
1.5.2. Odstępstwo od zasady chronologii powództw na gruncie rozporządzenia Bruksela I | str. 159
1.5.3. Powiązanie zasady lis pendens z uznawaniem orzeczeń | str. 163
2. Wzajemne uznawanie orzeczeń a inne regulacje dotyczące współpracy sądów | str. 165
2.1. Uwagi wstępne | str. 165
2.2. Przeprowadzanie dowodów w innym państwie członkowskim | str. 167
2.3. Doręczenie dokumentów | str. 169
2.3.1. Uwagi wstępne | str. 169
2.3.2. Rozporządzenie 1393/2007 | str. 170
2.3.2.1. Metody doręczeń | str. 172
2.3.2.2. Możliwość odmowy przyjęcia dokumentu | str. 174
2.3.3. Doręczanie dokumentu wszczynającego postępowanie w razie braku adresu pozwanego | str. 176
2.3.4. Kilkukrotna kontrola prawidłowości doręczenia dokumentu wszczynającego postępowanie w przypadku orzeczenia zaocznego | str. 177
2.3.4.1. Kontrola przed wydaniem orzeczenia | str. 179
2.3.4.2. Kontrola po wydaniu orzeczenia | str. 182
3. Wpływ regulacji dotyczących wzajemnego uznawania orzeczeń na krajowe postępowania egzekucyjne | str. 187
Rozdział IV
Materialny, czasowy i terytorialny zakres zastosowania zasady wzajemnego uznawania w sprawach cywilnych i handlowych | str. 191
1. Uwagi wstępne | str. 191
2. Kolejność zastosowania aktów przy określaniu podstawy prawnej uznawania | str. 193
2.1. Ustalenie, czy państwa, których sprawa dotyczy, nie są związane konwencją międzynarodową mającą pierwszeństwo w stosunku do prawa unijnego | str. 194
2.1.1. Konwencje mogące wejść w zbieg z rozporządzeniem Bruksela I | str. 194
2.1.2. Konwencje mogące wejść w zbieg z rozporządzeniem Bruksela II bis | str. 198
2.1.3. Konwencje mogące wejść w zbieg z rozporządzeniem o alimentach | str. 200
2.1.4. Konwencje mogące wejść w zbieg z rozporządzeniem o dziedziczeniu | str. 201
2.2. Ustalenie, czy orzeczenie dotyczy sprawy cywilnej i handlowej wchodzącej w zakres prawa unijnego | str. 201
2.3. Ustalenie, czy państwa związane są dwu- lub wielostronną umową międzynarodową łączącą państwo wydania i państwo wykonania orzeczenia | str. 204
2.4. Ustalenie, czy uznanie/wykonanie jest możliwe na podstawie prawa państwa uznania/wykonania orzeczenia | str. 205
3. Materialny (przedmiotowy) zakres zastosowania unijnej zasady wzajemnego uznawania orzeczeń | str. 207
3.1. Uwagi wstępne | str. 207
3.2. Wymóg transgraniczności sprawy | str. 210
3.3. Sprawy cywilne i handlowe w rozporządzeniu Bruksela I | str. 213
3.3.1. Uwagi wstępne | str. 213
3.3.2. Autonomiczne pojęcie prawa unijnego | str. 216
3.3.3. Wyłączenie sporów o charakterze publicznoprawnym | str. 217
3.3.4. Autonomiczne pojęcie władztwa publicznego | str. 220
3.3.5. Badanie charakteru stosunku prawnego i przedmiotu sporu | str. 220
3.3.6. Określenie charakteru sporu w przypadku wielości stosunków prawnych | str. 225
3.3.6.1. Powiązanie z roszczeniem o charakterze publicznoprawnym | str. 225
3.3.6.2. Powiązanie z roszczeniem objętym wyjątkiem z art. 1 ust. 2 rozporządzenia Bruksela I | str. 228
3.3.6.3. Środki tymczasowe | str. 229
3.3.6.4. Kary pieniężne/grzywny przymuszające do wykonania orzeczenia sądowego | str. 231
3.3.7. Roszczenia pieniężne bezsporne i drobne | str. 235
3.3.7.1. Roszczenia pieniężne bezsporne | str. 236
3.3.7.2. Fakultatywne procedury europejskie dla transgranicznych bezspornych roszczeń pieniężnych oraz drobnych roszczeń | str. 237
3.4. Sprawy małżeńskie i odpowiedzialności rodzicielskiej | str. 239
3.4.1. Sprawy małżeńskie | str. 239
3.4.1.1. Przyjęcie, że pojęcie małżeństwa ma autonomiczny unijny charakter | str. 242
3.4.1.2. Przyjęcie, że małżeństwo jest definiowane z odesłaniem do przepisów krajowych | str. 243
3.4.1.3. Podsumowanie | str. 245
3.4.2. Sprawy dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej | str. 245
3.4.3. Dwa mechanizmy uznawania/wykonalności orzeczeń w rozporządzeniu Bruksela II bis | str. 251
3.5. Sprawy z zakresu obowiązków alimentacyjnych wynikających ze stosunku rodzinnego, pokrewieństwa, małżeństwa lub powinowactwa | str. 251
3.6. Sprawy z zakresu testamentów i dziedziczenia, w tym obowiązków alimentacyjnych powstających w związku ze śmiercią | str. 254
3.7. Sprawy z zakresu upadłości, układów i innych podobnych postępowań | str. 259
3.8. Sprawy z zakresu stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa lub związku uznawanego za mający skutki porównywalne do skutków małżeństwa | str. 261
3.9. Dziedziny nieobjęte unijną zasadą wzajemnego uznawania orzeczeń | str. 266
3.9.1. Sprawy z zakresu stanu cywilnego, zdolności prawnej lub zdolności do czynności prawnych osób fizycznych | str. 268
3.9.2. Ubezpieczenia społeczne | str. 273
3.9.3. Sądownictwo polubowne | str. 278
3.9.3.1. Uwagi wstępne | str. 278
3.9.3.2. Kwestie związane z sądownictwem polubownym objęte zakresem zastosowania rozporządzenia Bruksela I | str. 281
3.9.3.3. Zapis na sąd polubowny jako kwestia wstępna | str. 282
3.9.3.4. Zakaz prowadzenia postępowań przed sądami ze względu na zapis na sąd polubowny | str. 283
3.9.3.5. Wyłączenie dotyczące arbitrażu w rozporządzeniu Bruksela I bis | str. 288
3.9.3.6. Podsumowanie | str. 290
4. Zakres terytorialny zastosowania zasady wzajemnego uznawania | str. 291
4.1. Uwagi wstępne | str. 291
4.2. Specjalna pozycja Danii, Irlandii i Zjednoczonego Królestwa | str. 293
4.2.1. Specjalna pozycja Zjednoczonego Królestwa i Irlandii | str. 294
4.2.2. Specjalna pozycja Danii | str. 295
5. Zakres czasowy stosowania zasady wzajemnego uznawania | str. 298
5.1. Uwagi wstępne | str. 298
5.2. Rozpoczęcie stosowania rozporządzeń | str. 300
5.3. Klauzule przejściowe | str. 301
5.4. Równoczesne stosowanie rozporządzeń w przypadku ich przekształceń | str. 302
5.5. Wejście w życie rozporządzeń w nowych państwach członkowskich | str. 303
Rozdział V
Formalny zakres zastosowania zasady wzajemnego uznawania orzeczeń - pojęcie orzeczenia wydanego przez sąd | str. 311
1. Uwagi wstępne | str. 311
2. Pojęcie sądu państwa członkowskiego | str. 315
2.1. Autonomiczność i różnorodność pojęcia "sąd" | str. 315
2.2. Wykluczenie sądów międzynarodowych i polubownych | str. 316
2.3. Pojęcie sądu w poszczególnych rozporządzeniach | str. 318
2.3.1. Pojęcie sądu w rozporządzeniach Bruksela I i I bis oraz w rozporządzeniu o ETE | str. 318
2.3.1.1. Sąd państwa członkowskiego | str. 318
2.3.1.2. Sądy wspólne dla kilku państw członkowskich | str. 322
2.3.2. Pojęcie sądu w rozporządzeniach Bruksela II bis, o ENZ i upadłościowych | str. 325
2.3.3. Pojęcie sądu w rozporządzeniach o alimentach, o dziedziczeniu, o stosunkach majątkowych wynikających z małżeństw lub zarejestrowanych związków partnerskich oraz o środkach ochrony | str. 327
2.3.3.1. Dwuelementowa definicja | str. 327
2.3.3.2. Pojęcie sądu w rozporządzeniu o alimentach | str. 327
2.3.3.3. Pojęcie sądu w rozporządzeniu o dziedziczeniu | str. 328
2.3.3.4. Pojęcie sądu w rozporządzeniach o stosunkach majątkowych | str. 330
2.3.3.5. Pojęcie organu wydającego w rozporządzeniu o środkach ochrony w sprawach cywilnych | str. 330
2.3.3.6. Podsumowanie | str. 331
3. Pojęcie orzeczenia | str. 332
3.1. Uwagi wstępne | str. 332
3.2. Autonomiczna i szeroka interpretacja pojęcia "orzeczenie" w rozporządzeniach Bruksela I i I bis | str. 333
3.3. Ogólne wymogi dotyczące orzeczenia sądowego na gruncie rozporządzenia Bruksela I | str. 335
3.3.1. Wymóg "rozstrzygania przez sąd" | str. 336
3.3.2. Wymóg kontradyktoryjności zaistniałej lub potencjalnej | str. 337
3.4. Pojęcie orzeczenia - rodzaje orzeczeń objętych klauzulą uznawania | str. 338
3.4.1. Orzeczenia dotyczące dowodów | str. 338
3.4.2. Środki tymczasowe | str. 342
3.4.2.1. Uwagi wstępne | str. 342
3.4.2.2. Środki tymczasowe wydawane przez sąd mający jurysdykcję w sprawie głównej | str. 344
3.4.2.3. Środki tymczasowe wydawane przez sąd niemający jurysdykcji w sprawie głównej | str. 350
3.4.2.4. Ustalenie, czy środek został zarządzony przez sąd mający właściwość do rozpoznania sprawy co do istoty | str. 360
3.4.3. Orzeczenia rozstrzygające o jurysdykcji międzynarodowej | str. 362
3.4.3.1. Orzeczenia stwierdzające niewłaściwość sądu | str. 362
3.4.3.2. Orzeczenia zakazujące stronie prowadzenia postępowań przed innymi sądami | str. 364
3.4.4. Orzeczenia nakładające kary, sankcje i grzywny - wymóg ostatecznego określenia wysokości kary pieniężnej | str. 368
3.4.5. Orzeczenia o orzeczeniach | str. 370
Rozdział VI
Trzy mechanizmy uznawania i stwierdzania wykonalności orzeczeń cywilnych w UE oraz skutek uznania | str. 373
1. Uwagi wstępne | str. 373
2. Grupa aktów realizujących model z rozporządzenia Bruksela I (grupa I) | str. 376
2.1. Uznawanie orzeczeń - powoływanie się na orzeczenie przed sądem lub organem innego państwa członkowskiego | str. 378
2.2. Stwierdzanie wykonalności | str. 379
2.2.1. Wymóg wykonalności przy stwierdzaniu wykonalności i wykonywaniu orzeczeń | str. 381
2.2.2. Wniosek o stwierdzenie wykonalności | str. 384
2.2.3. Postępowanie | str. 385
2.3. Sposoby obrony przed uznaniem i stwierdzeniem wykonalności | str. 389
2.3.1. Uwagi ogólne | str. 389
2.3.2. Przegląd przesłanek odmowy uznania i stwierdzenia wykonalności | str. 392
2.3.3. Charakter podstaw odmowy uznania/stwierdzenia wykonalności orzeczenia | str. 397
2.3.4. Zakaz stosowania przesłanek odmowy w sposób dyskryminujący | str. 399
2.3.5. Oczywista sprzeczność uznania z porządkiem publicznym | str. 400
2.3.5.1. Treść pojęcia "porządek publiczny" | str. 403
2.3.5.2. Powiązanie klauzuli porządku publicznego z zakazem kontroli merytorycznej orzeczeń | str. 405
2.3.5.3. Nieproporcjonalne ograniczenie prawa podstawowego jako podstawa odmowy uznania orzeczenia | str. 407
2.3.5.4. Uwzględnienie dobra dziecka w klauzuli porządku publicznego na gruncie rozporządzenia Bruksela II bis | str. 410
2.3.6. Naruszenie prawa do obrony w przypadku wyroku zaocznego | str. 410
2.3.6.1. Ewolucja przesłanki odmowy uznania orzeczenia ze względu na naruszenie prawa do obrony | str. 410
2.3.6.2. Warunki zastosowania art. 34 pkt 2 rozporządzenia Bruksela I | str. 413
2.3.7. Sprzeczność z innym orzeczeniem | str. 419
2.3.8. Dodatkowa podstawa odmowy uznania orzeczeń na gruncie rozporządzeń Bruksela I i I bis - naruszenie niektórych przepisów o jurysdykcji | str. 423
2.3.8.1. Naruszenie przepisów jurysdykcyjnych chroniących słabszą stronę umowy | str. 424
2.3.8.2. Naruszenie przepisów dotyczących jurysdykcji wyłącznej | str. 426
2.3.9. Dodatkowe przesłanki odmowy w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej (rozporządzenie Bruksela II bis) | str. 428
3. Grupa aktów wprowadzających automatyczne i bezwarunkowe uznanie (grupa II) | str. 429
3.1. Uwagi wstępne | str. 429
3.2. Warunki zastosowania mechanizmu automatycznej wykonalności orzeczeń dotyczących prawa do kontaktów z dzieckiem i powrotu dziecka | str. 431
3.3. Normy minimalne dotyczące zagwarantowania sprawiedliwego procesu | str. 435
3.4. Charakter zaświadczenia i centralna rola sądów wydających orzeczenie | str. 438
3.5. Automatyczne uznawanie i wykonalność orzeczeń | str. 439
3.6. Sposoby obrony przed orzeczeniem | str. 443
4. Grupa aktów realizujących model Bruksela I bis (grupa III) . 446
4.1. Uwagi wstępne | str. 446
4.2. Rozporządzenie Bruksela I bis | str. 447
4.3. Rozporządzenie o środkach ochrony w sprawach cywilnych | str. 449
5. Skutek uznania | str. 451
5.1. Uwagi wstępne | str. 451
5.2. Wykonalność a prawomocność | str. 451
5.3. Zasada rozszerzenia skutków | str. 452
5.4. Powaga rzeczy osądzonej | str. 454
5.5. Dostosowanie środka lub orzeczenia nieznanego w państwie wykonania | str. 457
5.6. Skutek orzeczeń dotyczących unijnych i krajowych znaków towarowych | str. 459
Zakończenie | str. 463
Bibliografia | str. 477
Akty prawne | str. 493
Orzecznictwo | str. 503
