Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy. Tom 33, Getto warszawskie, cz. 1
Tom 33 obejmuje dokumenty o różnym charakterze dotyczące wielu aspektów życia społecznego w getcie warszawskim: akta urzędowe, zarówno wytworzone przez oficjalne struktury administracyjne (niemieckie i żydowskie), jak i przez organizacje konspiracyjne, opracowania sporządzone przez współpracowników „Oneg Szabat”, a także materiały pochodzenia prywatnego. Znalazły się wśród nich: impresje z życia codziennego, dokumenty dotyczące dzieci i młodzieży żydowskiej oraz organizacji edukacji, dokumenty z żydowskich kręgów ortodoksyjnych (szczególnie ciekawe ze względu na zasadniczy brak tego typu tekstów w ARG i na wciąż niedostateczną ich obecność w studiach nad Zagładą na ziemiach polskich), opisy losu Żydów, którzy przybyli do Warszawy z ziem wcielonych do Rzeszy i z zachodniej części dystryktu warszawskiego, materiały dotyczące dwóch epidemii tyfusu, a także walki z czerwonką, gruźlicą i chorobą głodową, wreszcie - korespondencja do i z getta oraz dokumenty dotyczące prześladowań mających miejsce jeszcze przed zamknięciem getta, po jego zamknięciu, w okresie przed deportacjami i podczas deportacji.
Tomy 33 i 34, publikowane pod ogólnym tytułem Getto warszawskie (cz. I i II), zostały pomyślane jako pewna całość – obejmują bowiem dokumenty odnoszące się do różnych aspektów codziennego funkcjonowania getta warszawskiego. Dokumenty te zostały podzielone na następujące rozdziały: cz. I (t. 33): Obrazy getta, Wychowanie i edukacja, Życie religijne, Uchodźcy i przesiedleńcy, Walka z tyfusem, Listy, Prześladowanie i Zagłada, cz. II (t. 34): Statystyka, Gospodarka, Szopy, Praca przymusowa, Komitety Domowe, Organizacje polityczne i społeczne, konspiracja, Żydowska Służba Porządkowa, „Trzynastka”.
Wszedłem! Przekroczyłem granice już nie tylko strefy ludnościowej, dzielnicy, ale granice rzeczywistości, bo to, co zobaczyłem i przeżyłem, nie daje się w żaden sposób ująć naszym rozumem, zmysłami, wyobraźnią. Przekroczyłem nie tylko mury – granice, ale i granice wyobrażalnej rzeczywistości… Już sam fakt miał w sobie posmak jakiegoś obrzędu, ceremoniału przejścia w podziemia, we władztwo Hadesa, a obrzędowi temu z obu stron towarzyszyli umundurowani przedstawiciele władz polskich i żydowskich, odpowiednio «przygotowani». Przechodzę przez wyłom w murze i dostaję się w objęcia policjantów żydowskich, klapa zapada się za mną, czuję się okropnie, jak mysz w pułapce, jak bohater kryminalnego filmu, wchodzący w podziemia, piwnice czy grobowiec, który nagle zamyka się za nim bezszelestnie, poruszany niewidzialną ręką. Otrząsam się z pierwszego przykrego uczucia, szczypię się w ręce, staram się realnie patrzeć na otoczenie. Wchodzę w ulice.
Najpierw patrzę się na wszystko i wszystkich oczyma przybysza z dalekich krajów, który zwiedza egzotyczne i ekscentryczne dlań dzielnice. Co się stało ze mną? Przecież znam tu każdą ulicę, niemal każdy dom, co drugiego człowieka. A mimo to nie poznaję ulic, nie poznaję ludzi. Nie wiem, na jakiej ulicy się znajduję, nie umiem znaleźć drogi do swego domu. Przecież stąd jest podobno do mojego domu pięć minut, a ja krążę i chodzę, i nie wiem, jak trafić do domu. To te mury, to te symbole hańby i poniżenia ludzkiego – tak utrudniają mi drogę.
Stanisław Różycki, Relacja pt. „To jest getto! (Reportaż z inferna XX wieku)”, dok. 14
Do książki dołączona jest płyta zawierająca zeskanowane oryginały opublikowanych dokumentów.
