Dziecko w świecie wielkiej i małej Ojczyzny
Książka pt. W świecie wielkiej i małej Ojczyzny stanowi dwudziesty tom serii Nauczyciele – Nauczycielom wydawanej od roku 1996 w Oficynie Wydawniczej „Impuls”. Mimo różnorodności stylów, sposobów dowodzenia oraz ilustrowania swoich przekonań i racji, publikacja, którą oddajemy Czytelnikowi jest spójna, merytorycznie ważna i potrzebna współczesnej szkole. Słowa, jak wezbrana rzeka, płyną tu niosąc smak, zapach i piękno polskiej ziemi. Poddajmy się ich sile i… urokowi.
Część pierwsza, autorstwa Prof. zw. dr hab. Kazimierza Denka pt. Poszukiwanie drogi, stanowi wyczerpującą charakterystykę głównych i kontekstowych pojęć, dotyczących różnych przestrzeni Ojczyzny. Wiele uwagi poświęca Autor tożsamości narodowej, określanej przez język, a ponadto prezentuje wyniki badań dotyczące miejsca Ojczyzny wśród innych wartości w opiniach studentów. Czytelnik znajdzie tu też opisy małych Ojczyzn Autora, a ponadto wiele znanych rozważań o drogach ludzkich poszukiwań wartości. Są one wpisane w tekst główny i cytowane utwory poetyckie, co uzasadnia tak ważną w serii N–N tezę o związkach nauki i sztuki z życiem codziennym.
Część druga Prof. zw. dr hab. Wiesławy Korzeniowskiej: Kulturowe przemiany w obrębie wielkich i małych Ojczyzn ukazuje współczesne tendencje unifikacyjne, a z drugiej strony dążenia autonomiczne, narodowościowe. Autorka przybliża głębokie związki człowieka z ziemią i obszarami swojskości w warunkach ścierania się kulturowych tradycji lokalnych z realiami programów Unii Europejskiej. Specyfikę życia małych Ojczyzn wnikliwie analizuje na przykładzie Górnego Śląska, stanowiącego „szczególny przypadek kultury”. Zwieńczeniem rozważań jest część końcowa, uzasadniająca potrzebę ocalania wielkiej i małej ojczyzny w świecie dziecka, w sercach i umysłach młodzieży.
Ostatnia część dr Bronisławy Dymary pt. Mała i wielka Ojczyzna w humanistycznej edukacji nawiązuje do kluczowego w historii kultury pojęcia polskości jako sytuacji. Wyjaśniając rozumienie takich określeń jak patriotyzm, tradycja, bohaterstwo, wartość — autorka uzasadnia konieczność spojrzenia na wartości jako idee, czyny i obiekty. Z dokonanego przeglądu podręczników do języka polskiego wynika, że są one przydatne w poznaniu różnych barw polskości. W obszernej części końcowej ukazano szkołę będącą swoistą małą Ojczyzną wiedzy i więzi, a więc edukacyjną wspólnotą. Jej podstawą może być nauczanie kompleksowe i pedagogika współbycia. Pedagogika ta, będąca odmianą personalizmu opiera się na rozwoju życzliwych interpersonalnych przestrzeni. Są to: przestrzeń intelektualna, mentalna, światopoglądowa, emocjonalna, terapeutyczna i duchowa (metaprzestrzeń).
Wstęp 9
Introduction 11
Część pierwsza. Kazimierz Denek; Poszukiwanie drogi 17
Rozdział I. Pojęcie Ojczyzny, jej rodzaje, funkcje i odniesienia 17
1. Rozumienie Ojczyzny 21
2. Profile Ojczyzny 23
3. Co zawiera pojęcie Ojczyzny? 24
4. Powinności wobec Ojczyzny 36
Rozdział II. Moja mała Ojczyzna 40
1. Krzemieniec 43
2. Tczew 49
3. Wielkopolska 51
4. Kształtowanie miłości do małej Ojczyzny 52
Rozdział III. Desygnat Ojczyzny 56
1. Język w społeczeństwie wiedzy 57
2. Funkcje języka w procesie edukacji 59
3. Najstarszy czynnik kształtujący tożsamość narodową 60
4. Opiewany w poezji i prozie 61
5. Czy nieuleczalne okaleczenie? 66
6. Inwazja nowomowy na edukację 69
7. Co przeszkadza szkole w byciu źródłem poprawnej polszczyzny? 72
8. Sprzężenie zwrotne między językiem teorii a praktyką edukacji 73
9. Kultura języka 74
Rozdział IV. Najwyższa wartość 77
1. Istota wartości, ich geneza i funkcje 78
2. Wartości poznawcze i uniwersalne 80
3. Wartości w edukacji 83
4. Spory o wartości 84
5. Ojczyzna wśród innych wartości w opinii 1872 respondentów 87
6. Konkluzje 91
Problemy – Poszukiwania – Inspiracje 93
Streszczenie 94
Summary 94
Część druga. Wiesława Korzeniowska; Kulturowe przemiany w obrębie wielkich i małych Ojczyzn 99
Rozdział I. Mała i wielka Ojczyzna wobec współczesnych trendów unifikacyjnych 99
1. Globalizacja a glokalizacja 99
2. Rozważania o wielkiej i małej Ojczyźnie 101
3. Mała Ojczyzna – kształtowanie się i rozwój pojęcia 104
4. Mikrospołeczności z tradycyjną hierarchią wartości w realiach UE 107
Rozdział II. Mała ojczyzna i jej wybrane „obszary szczególne”(na przykładzie Górnego Śląska) 111
1. Górny Śląsk w rozważaniach o małej Ojczyźnie 111
2. Górny Śląsk – „szczególny przypadek kulturowy” 112
3. Współczesne „obszary szczególne” górnośląskiej małej Ojczyzny 125
Rozdział III. „By czas nie zaćmił i niepamięć” Świat dziecka – światem wielkiej i małej Ojczyzny 129
1. Wiedza o ojczyźnie lokalnej – hobby czy konieczność? 129
2. Edukacja o małej Ojczyźnie – stan dzisiejszy i potrzeby 131
Problemy – Poszukiwania – Inspiracje 137
Streszczenie 137
Summary 137
Część trzecia. Bronisława Dymara; Mała i wielka Ojczyzna w humanistycznej edukacji 141
Rozdział I. Wielka Ojczyzna i małe ojczyzny – śladami różnych znaczeń i kontekstów 141
1. Stany rzeczy a sytuacje 141
2. „Polskość jako sytuacja” 143
3. Różne barwy i odmiany polskości 145
4. Dom rodzinny jako podstawa współbycia w małych ojczyznach 148
5. Wartości jako obiekty, czyny i idee 150
Rozdział II. Ojczyzna i ojczyźniane klimaty w tekstach szkolnych podręczników 154
1. Podręczniki do języka polskiego źródłem wiedzy o polskości i Ojczyźnie 154
2. Polskość jako sytuacja historyczna 157
3. Bohaterstwo i bohaterowie 161
4. Ojczyźniane klimaty w podręcznikach i życiu a rodzaje wrażliwości dziecka 164
5. Polska z oddali. Bohaterowie wygnańcy 167
Rozdział III. Różne barwy polskości w kompleksowej edukacji 171
1. Wspólnota uczniów i nauczycieli. Uczenie się kompleksowe w pigułce 171
2. Dom niejedno ma imię i z tego właśnie słynie...Realizacja kompleksu w klasie VI 177
3. Tradycje, obyczaje i obrzędy. Dynamika zajęć w klasie II gimnazjum 182
4. Literatura i plastyka jako opowieść o człowieku. Inspiracje do zajęć w liceum 186
5. Pedagogika współbycia jako odmiana personalizmu, źródło humanistycznej edukacji oraz patriotycznego wychowania 189
Problemy – Poszukiwania – Inspiracje 192
Streszczenie 192
Summary 193
Seria „Nauczyciele – Nauczycielom” 195
