Edukacja społeczno-przyrodnicza dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym
Edukacja społeczno-przyrodnicza jako jeden z obszarów zintegrowanej edukacji dzieci przedszkolnych i w młodszym wieku szkolnym obejmuje wiele różnorodnych treści: biologicznych, społecznych, geograficznych, historycznych, fizycznych, związanych z higieną i bezpieczeństwem i wiele innych. Nauczyciel dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, chcąc w sposób rzetelny wprowadzić podstawy wiedzy z wymienionych dziedzin i przygotować fundament dla kształcenia systematycznego, winien odpowiednio przygotować się do swej pracy.
Ze względu na rozległość treści edukacji społeczno-przyrodniczej, obejmującej tak wiele różnorodnych zagadnień z – czasem bardzo odległych – dyscyplin wiedzy, przygotowanie nauczyciela dzieci w wieku 3-10 lat wymaga uwzględnienia w programie studiów równie wszechstronnego materiału merytorycznego i metodycznego.
Niniejszy podręcznik, opracowany z myślą o studentach kierunków pedagogicznych, przygotowujących się do pracy z dziećmi przedszkolnymi i wczesnoszkolnymi, podręcznik zawiera zagadnienia teoretyczne, obejmujące podstawy nauczania o otaczającym dziecko środowisku (przyrodniczym, geograficznym, społecznym i in.) oraz propozycje metodyczne związane z przedszkolną i wczesnoszkolną edukacją środowiskową. Zakres materiału kształcenia studentów obejmuje w sposób uporządkowany zagadnienia teoretyczne poznane w trakcie realizacji różnorodnych przedmiotów kształcenia w szkole średniej, z punktu widzenia ich przydatności w pracy wychowawczej i dydaktycznej z dziećmi w wieku 3-10 lat, prezentację tych informacji w takich powiązaniach, by jako nauczyciel mógł je wykorzystać w kształtowaniu u dzieci zintegrowanego obrazu świata; ponadto w podręczniku zawarto metodyczne podstawy edukacji środowiskowej dzieci. Z
e względu na założony cel podręcznika – konieczność połączenia zarówno podstaw nauczania o środowisku, jak i metodyki przedszkolnej i wczesnoszkolnej edukacji środowiskowej treści pomieszczone w podręczniku dotyczą obu zakresów przygotowania studentów do zawodu nauczycielskiego: merytorycznego i metodycznego. Po wyjaśnieniu i scharakteryzowaniu komponentów środowiska człowieka, tekst podręcznik przybliża zagadnienia związane z poznawaniem przyrody przez dzieci: podstawowe cele, zasady, metody i formy poznawania przyrody, omawia treści edukacji środowiskowej realizowane w przedszkolu i klasach początkowych, planowanie zajęć zintegrowanych uwzględniających edukację środowiskową oraz wykorzystywanie mediów dydaktycznych. Dalsza część podręcznika przybliża kolejne zakresy treści edukacji środowiskowej takie, jak: higiena i bezpieczeństwo dziecka, zagadnienia geograficzne, ekologiczne i sozologiczne, historyczne, zawodoznawcze, fizyczne i inne, omawiając zarówno zagadnienia programowe realizowane w pracy z dziećmi przedszkolnymi i w młodszym wieku szkolnym, jak i ich znaczenie w edukacji dziecka.
Praktyczne przygotowanie studentów do pracy z dziećmi przedszkolnymi i w młodszym wieku szkolnym będzie się opierało na zawartych w niniejszym podręczniku zagadnieniach teoretycznych w trakcie ćwiczeń, podczas których studenci będą opracowywać metodyczne przykłady, praktyczne rozwiązania i zadania dotyczące poszczególnych tematów (niektóre pomysły ćwiczeń metodycznych zamieszczone zostały w postaci Zadań do wykonania w poszczególnych rozdziałach podręcznika).
Podręcznik kieruję do nauczycieli dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym oraz studentów kierunków pedagogicznych, szczególnie pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej.
Wstęp 9
Rozdział 1. Środowisko i człowiek 17
1.1. Środowisko – wyjaśnienie pojęć 17
1.2. Składniki środowiska i ich charakterystyka 19
1.3. Środowisko a zdrowie 30
Zadania 31
Rozdział 2. Poznawanie przyrody – edukacja o środowisku, w środowisku i dla środowiska 33
2.1. Poznawanie przyrody przez dzieci 33
2.2. Fazy poznawania przyrody 37
2.3. Zasady nauczania o środowisku 42
Zadania 43
Rozdział 3. Cele, zadania i treści edukacji środowiskowej. Planowanie zajęć zintegrowanych 45
3.1. Cele edukacji społeczno-przyrodniczej w przedszkolu i klasach początkowych 45
3.2. Zadania edukacji środowiskowej 53
3.3. Porównanie tradycyjnej i holistycznej edukacji środowiskowej 54
3.4. Przygotowanie nauczyciela do zajęć 57
3.5. Planowanie zajęć edukacji środowiskowej 58
3.6. Sytuacje edukacyjne i ich elementy składowe 61
3.7. Treści edukacji przyrodniczej jako czynnik integrujący w edukacji początkowej 66
Zadania 72
Rozdział 4. Metody edukacji środowiskowej i ich charakterystyka. Formy aktywności dzieci w kontaktach ze środowiskiem. Pomoce dydaktyczne w edukacji społeczno-przyrodniczej 75
4.1. Metody edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej 75
4.2. Wybrane klasyfikacje metod 77
4.3. Strategia wielostronnego kształcenia 78
4.4. Cechy charakterystyczne wybranych metod edukacji społeczno-przyrodniczej 80
4.5. Formy zajęć edukacji środowiskowej wykorzystywane w przedszkolu i klasach I–III 85
4.6. Wycieczka i spacer w edukacji przyrodniczej i społecznej 87
4.7. Prace domowe o tematyce społeczno-przyrodniczej 94
4.8. Rola pomocy dydaktycznych w edukacji społeczno-przyrodniczej 98
Zadania 104
Rozdział 5. Poznawanie otoczenia społecznego 107
5.1. Dziecko wśród ludzi 107
5.2. Przygotowanie dziecka do życia w społeczeństwie 112
5.3. Praca ludzi w różnych zawodach – produkcja i wytwarzanie 115
5.4. Poznawanie przeszłości – treści historyczne w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej 117
5.5. Przedmioty w otoczeniu dziecka i ich poznawanie 120
5.6. Tradycje, zwyczaje i obrzędy jako przykład wrastania w kulturę 121
Zadania 125
Rozdział 6. Higiena osobista i otoczenia dziecka. Odżywianie 127
6.1. Zdrowie, higiena – podstawowe pojęcia 127
6.2. Czynniki warunkujące zdrowie 130
6.3. Wychowanie zdrowotne i edukacja zdrowotna 131
6.4. Zasady edukacji zdrowotnej 133
6.5. Edukacja zdrowotna dzieci 134
6.6. Treści edukacji zdrowotnej dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym 137
Zadania 141
Rozdział 7. Bezpieczeństwo dziecka w ruchu drogowym, w przedszkolu, szkole, w czasie zabaw 143
7.1. Przygotowanie dziecka do przestrzegania norm i zasad bezpieczeństwa 143
7.2. Problematyka bezpiecznego uczestnictwa w ruchu drogowym 145
7.3. Cele i zadania edukacji komunikacyjno-drogowej dzieci w wieku 3–10 lat 150
7.4. Bezpieczeństwo dzieci w domu, przedszkolu, szkole i w czasie zabaw 155
Zadania 157
Rozdział 8. Poznawanie roślin i zwierząt przez dzieci 159
8.1. Poznawanie roślin i zwierząt w ujęciu programu 159
8.2. Znaczenie poznawania świata roślin i zwierząt przez dzieci 161
8.3. Znaczenie hodowli roślin i zwierząt w edukacji 167
Zadania 173
Rozdział 9. Ochrona przyrody i krajobrazu 175
9.1. Zasoby przyrody a człowiek 175
9.2. Ochrona środowiska – ustalenia terminologiczne 176
9.3. Tradycje ochrony przyrody na świecie i w Polsce 178
9.4. Formy ochrony przyrody w Polsce 185
9.5. Tematy związane z ochroną przyrody i krajobrazu realizowane w przedszkolu i klasach początkowych 189
Zadania 192
Rozdział 10. Edukacja ekologiczna dzieci młodszych a zagrożenia środowiska naturalnego 193
10.1. Pojęcie ekologii i jej cechy charakterystyczne jako nauki 193
10.2. Zagrożenia środowiska a człowiek 199
10.3. Cele i zadania edukacji ekologicznej 202
10.4. Treści, metody i formy edukacji ekologicznej w przedszkolu i klasach początkowych 212
10.5. Kształtowanie postaw proekologicznych 213
Zadania 217
Rozdział 11. Pogoda i klimat. Obserwacja pogody 219
11.1. Pogoda, klimat, mikroklimat – meteorologia i klimatologia 219
11.2. Elementy pogody i sposoby ich pomiaru 221
11.3. Obserwowanie pogody z dziećmi w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym 225
11.4. Fenologiczne, klimatyczne i astronomiczne pory roku 227
11.5. Specyfika klimatu Polski 229
Zadania 232
Rozdział 12. Doświadczenia, eksperymenty i obserwacje zjawisk fizycznych, chemicznych i przyrodniczych 233
12.1. Konieczność stosowania doświadczeń i eksperymentów przyrodniczych w pracy z dziećmi w wieku 3–10 lat 233
12.2. Kształtowanie umiejętności obserwacji 236
12.3. Badanie otaczającego świata – rola doświadczeń i eksperymentów przyrodniczych w poznawaniu praw rządzących przyrodą 240
12.4. Podstawowe wskazówki metodyczne dotyczące organizacji działań eksperymentalnych dzieci młodszych 243
Zadania 246
Rozdział 13. Turystyka i krajoznawstwo w edukacji dzieci młodszych 247
13.1. Znaczenie turystyki i krajoznawstwa 247
13.2. Wyznaczanie kierunków w terenie i na mapie 248
13.3. Mapa i plan – znaki umowne na planie i mapie 250
13.4. Rodzaje map i ich wykorzystanie w edukacji 251
13.5. Krajobrazy i ich charakterystyka 253
13.6. Treści gospodarcze i administracyjne w programach edukacji wczesnoszkolnej 256
Zadania 257
Spis schematów i tabel 259
Aneks 261
Załącznik 1. Pytania dzieci 261
Załącznik 2. Wynalazki 267
Załącznik 3. Rośliny 269
Załącznik 4. Zwierzęta 271
Załącznik 5. Zjawiska pogodowe 273
Załącznik 6. Przykładowy konspekt (scenariusz) zajęć zintegrowanych dla klasy I 274
Załącznik 7. Wykaz literatury na temat doświadczeń i eksperymentów dla dzieci młodszych 280
Załącznik 8. Wykaz literatury na temat wynalazków 284
Załącznik 9. Wykaz literatury zawierającej odpowiedzi na dziecięce pytania 286
Załącznik 10. Wykaz literatury na temat bezpieczeństwa dzieci 289
Bibliografia 291
