Moje Wspomnienia Tom 1
Pierwszy tom wspomnień Jecheskiela Kotika, które po raz pierwszy ukazały się w Warszawie pod koniec 1912 roku, od razu zostały przyjęte bardzo entuzjastycznie przez ówczesnych czytelników. Świadczy o tym choćby pochlebna opinia, jaką wyraził o nich Szolem Alejchem, czołowy żydowski pisarz XX wieku : „To nie jest zwykła książka – toż to skarb, ogród, rajski ogród pełen kwiatów i ptasiego śpiewu. […] Po prostu monumentalne dzieło… Każdy żydowski dom interesujący się żydowską przeszłością powinien zostać dumnym posiadaczem tej książki”.
Moje Wspomnienia można bez wątpienia uznać za jeden z ciekawszych przykładów literatury wspomnieniowej pisanej w języku jidysz. Jecheskiel Kotik opisuje swój rodzinny dom, dzieciństwo i młodość. Miasto Kamieniec Litewski, w którym się wychował, zamieszkane przez barwne postacie klanu Kotików, stanowi kanwę wspomnień i oś chronologiczną, wokół której rozwija się fabuła. Historia rodzinna jest jednak tylko pretekstem do opowieści o zachowanych w pamięci Kotika ludziach, do oddania miasteczkowego kolorytu. Autor opisuje nie tylko ważne historycznie wydarzenia, takie jak dekrety cara Mikołaja I czy polskie powstania, lecz porusza także podstawowe kwestie dotyczące życia Żydów w Europie Wschodniej w okresie nowoczesnym: zmianę ze społeczeństwa stanowego na społeczeństwo wczesnokapitalistyczne, społeczne i kulturowe spory o istotę i kształt żydowskiego życia toczące się między chasydami, misnagdami i maskilami. W Kamieńcu jak w soczewce skupiły się niemal wszystkie procesy zmieniające żydowskie życie, przebiegające podobnie w setkach innych miast i miasteczek w całej Europie Wschodniej.
To wszystko czyni ze wspomnień Kotika autentyczny historyczny dokument o pierwszorzędnym znaczeniu. Dokument ten jest także unikatowym źródłem wiedzy o historii Żydów i innych grup społecznych w XIX-wiecznej strefie osiedlenia.
Jecheskiel Kotik
Jecheskiel Kotik (1847–1921) – urodzony w Kamieńcu Litewskim pisarz i działacz społeczny, pochodzący z zamożnej rodziny chasydzkiej. Otrzymał tradycyjną edukację, ale pod wpływem haskali stał się integracjonalistą. W 1877 roku osiedlił się w Kijowie, a po fali pogromów w 1881 przeniósł się do Warszawy, gdzie mieszkał do końca życia. Prowadził tu niewielką kawiarnię na Nalewkach, która stała się miejscem spotkań intelektualistów, pisarzy żydowskich, aktywistów. Angażował się też na dużą skalę w działalność społeczną (zajmował się m.in. organizowaniem pomocy dla przybywających do Warszawy Litwaków).
W 1912 roku zaczął pisać swój pamiętnik Majne zichrojnes [Moje wspomnienia], uznawany obecnie za jedne z najważniejszych wspomnień powstałych w języku jidysz.
Seria Żydzi. Polska. Autobiografia
W serii publikowane są wspomnienia żydowskie z ziem polskich, powstałe od początku XVII do połowy XX w. Planowane jest wydanie 27 tomów, w większości tłumaczeń z języków: hebrajskiego, jidysz, niemieckiego i rosyjskiego, edycja uwzględnia też teksty powstałe w języku polskim.
Seria prezentuje fascynujące ludzkie historie, opowiedziane personalnie, pełne przygód, emocji, wydarzeń historycznych oraz prozy codziennego życia. Są one osadzone w kulturze żydowskiej, ale bezpośrednio związane z historią Polski. Autorzy prezentują różne warstwy społeczne, są wśród nich osoby o rozmaitym wykształceniu i stopniu religijności, mieszkańcy wielkich miast i miasteczek, postaci znane i takie, które nie wyróżniały się czymś szczególnym, ale ich wspomnienia dostarczają wielu ciekawych szczegółów z zakresu obyczajowości i historii życia codziennego, a niekiedy bezcennych informacji o wielkich wydarzeniach historycznych, w których przyszło im uczestniczyć. Zespół osób pracujących nad edycją serii liczy ponad 30 osób. Są w nim tłumacze, redaktorzy i badacze (historycy, literaturoznawcy, socjologowie, religioznawcy, językoznawcy).
Seria ukazuje się w ramach projektu „Kanon literatury wspomnieniowej Żydów polskich” realizowanego pod kierunkiem Katedry Judaistyki Uniwersytetu Wrocławskiego, we współpracy z Muzeum Historii Żydów POLIN. Projekt finansowany jest przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki.
