Motywacja zachowań prospołecznych i antyspołecznych nieletnich
Problematyka niedostosowania społecznego i przestępczości budzi ciągłe zainteresowanie naukowców, praktyków oraz społeczeństwa w związku z nasilającą się fala tej przestępczości i brakiem skutecznych metod zapobiegania jej. Książka wychodzi naprzeciw tym zainteresowaniom, prezentując uwarunkowania zarówno zachowań prospołecznych, jak i antyspołecznych nieletnich na tle ich rówieśników ze szkół średnich i wolontariuszy.
Dotychczasowe badania nad zachowaniami pro i antyspołecznymi prowadzone były dwutorowo i niezależnie od siebie, na różnych grupach badanych. Stanowiło to nadmierne uproszczenie tej problematyki, wskazując, że jedni zachowują się dobrze, a inni-źle. W rzeczywistości naszych zachowań nie można tak prosto klasyfikować. Uspołecznienie stanowi bowiem kontinuum, na krańcach którego znajdują się jednostki prospołeczne i antyspołeczne, a pomiędzy nimi osoby zachowujące się zarówno prospołecznie, jak i antyspołecznie. Takie właśnie ujęcie, ujawniające zarówno deficyty, jak i zasoby badanych adolescentów proponuję w książce. Umożliwia ono nie tylko dokładną diagnozę zjawiska przestępczości nieletnich, ale także formułowanie działań profilaktycznych i resocjalizacyjnych, które powinny opierać się na wiedzy o pozytywnych cechach i zachowaniach badanych.
Część teoretyczna pracy przybliża prawne rozumienie pojęcia nieletni, zawiera także istoty zachowań prospołecznych i antyspołecznych oraz przegląd podstawowych teorii i badań poświęconych motywacji zachowań prospołecznych i antyspołecznych adolescentów.
Część empiryczna zawiera charakterystykę motywacji zachowań prospołecznych i antyspołecznych nieletnich na tle uczniów ze szkół średnich i wolontariuszy ze względu na podstawowe cechy procesu motywacyjnego – kierunek i natężenie motywacji, a także analizę osobowościowych, środowiskowych i sytuacyjnych czynników motywacyjnych.
Analiza prowadzona jest dwutorowo:
1) poprzez porównanie badanych grup (nieletni, uczniowie szkół średnich, wolontariusze) z uwzględnieniem płci badanych;
2) na drodze porównania grup wyodrębnionych ze względu na częstotliwość zachowań prospołecznych i antyspołecznych (antyspołeczni, prospołeczni, impulsywni, konformiści).
Wstęp 9
Rozdział I. Nieletni w świetle przepisów prawnych i badań kryminologicznych 13
1. Pojęcie nieletniego. Podstawowe zasady postępowania w sprawach nieletnich 13
2. Statystyka czynów karalnych popełnianych przez dzieci i młodzież 15
3. Etiologia przestępczości nieletnich w teoriach i badaniach kryminologicznych 21
3.1. Teorie przyczyn przestępczości 21
3.2. Badania kryminologiczne nieletnich 25
Rozdział II. Charakterystyka psychologiczna motywacji 37
1. Pojęcie i rodzaje motywacji 37
2. Cechy procesu motywacyjnego 39
3. Osobowość jako system regulacji i integracji zachowania w koncepcji J. Reykowskiego 42
4. Motywacja czynów przestępczych w ujęciu J. K. Gierowskiego 43
Rozdział III. Zachowania antyspołeczne w ujęciu psychologicznym, pedagogicznym i prawnym 47
1. Zachowania antyspołeczne jako element niedostosowania społecznego, zaburzeń zachowania i procesu demoralizacji 47
2. Charakterystyka agresji i agresywności 53
2.1. Pojęcie i rodzaje agresji 53
2.2. Rozwój zachowań agresywnych 54
3. Motywacja zachowań antyspołecznych u młodzieży w okresie dojrzewania 55
4. Inhibitory i facylitatory zachowań antyspołecznych a ich ciągłość i trwałość 60
Rozdział IV. Zachowania prospołeczne – indywidualny i społeczny kontekst pomagania innym 63
1. Pojęcie i rodzaje zachowań prospołecznych 63
2. Geneza zachowań prospołecznych w świetle teorii i badań 65
3. Motywacja zachowań prospołecznych dzieci i młodzieży 68
Rozdział V. Metodologia badań własnych 71
1. Charakterystyka modelu badawczego 71
2. Teren badań, grupy badawcze 78
3. Metody badawcze 81
4. Przebieg badań 88
5. Kierunki analizy wyników empirycznych 88
Rozdział VI. Motywacja zachowań prospołecznych i antyspołecznych młodzieży – cechy procesu motywacyjnego 91
1. Kierunek i natężenie motywacji czynów karalnych i zachowań świadczących o demoralizacji u nieletnich – analiza porównawcza nieletnich dziewcząt i chłopców 91
2. Motywacja zachowań antyspołecznych młodzieży – porównanie wolontariuszy, uczniów szkół średnich i nieletnich 98
3. Motywacja zachowań prospołecznych w trzech badanych grupach młodzieży 120
4. Charakterystyka młodzieży ze względu na natężenie zachowań prospołecznych i antyspołecznych 133
Rozdział VII. Osobowościowe tło motywacyjne zachowań prospołecznych i antyspołecznych 135
1. Prospołeczne i antyspołeczne style ustosunkowań interpersonalnych adolescentów 135
2. Poziom empatii oraz inteligencja emocjonalna jako predykatory zachowań prospołecznych badanych 139
3. Rola poczucia umiejscowienia kontroli w genezie zachowań prospołecznych i antyspołecznych młodzieży 142
4. Wpływ agresywności na częstotliwość zachowań antyspołecznych 145
Rozdział VIII. Środowiskowe tło motywacyjne – znaczenie społecznego uczenia się, dynamiki grupowej i więzi emocjonalnych w genezie zachowań prospołecznych i antyspołecznych 151
1. Wpływ modelowania na uruchamianie zachowań społecznie pożądanych i niepożądanych w badanych grupach 151
2. Rola nagród i kar – metody wychowawcze stosowane przez rodziców 155
3. Zachowania prospołeczne i antyspołeczne przejawiane w grupie rówieśniczej 158
4. Weryfikacja teorii wymiany społecznej 159
5. Znaczenie doboru krewniaczego w genezie zachowań prospołecznych i antyspołecznych 161
6. Wpływ norm społecznych na zachowania badanych 163
7. Altruizm w etiologii zachowań prospołecznych 166
Rozdział IX. Sytuacyjne tło motywacyjne zachowań prospołecznych i antyspołecznych 169
1. Sytuacje trudne jako czynnik wzmacniający gotowość do zachowań antyspołecznych adolescentów 169
2. Rola facylitatorów społecznych w uruchamianiu zachowań prospołecznych badanej młodzieży 174
Rozdział X. Motywacja zachowań prospołecznych i antyspołecznych nieletnich – podsumowanie wyników, kierunki dalszych badań 181
1. Motywacja zachowań prospołecznych i antyspołecznych a częstotliwość tych zachowań – weryfikacja założeń badawczych 181
2. Empiryczne modele zachowań prospołecznych i antyspołeczny
