Odsłony tożsamości
Tożsamość, „duchowy problem naszych czasów”. Czy jest konieczna we współczesnym świecie? Jest przeszkodą dla adaptacji czy jej koniecznym warunkiem? Stała, jakby wynikało z nazwy, czy jednak zmienna? Spójna, co zdaje się należeć do jej istoty, czy jednak złożona i niejednoznaczna jak światowid? I wreszcie – osobista czy społeczna? Pytania dotyczące tożsamości, te znane od lat i te nowe, wynikłe z interakcji między osobą a kulturą, wciąż inspirują, niepokoją, motywują do badań.
Książka ta relacjonuje kolejny etap niekończącej się drogi poznawania tożsamości ulegającej zmianom wraz ze zmianami jakie przechodzi człowiek na poziomie samoświadomości. Jako niepowtarzalne jednostki ludzkie, osoby, posiadamy mniej lub bardziej skrystalizowane poczucie własnej tożsamości. Na ogół przyjmujemy, że jest ona poznawalna, możliwa do opisania i zakomunikowania innym. Dane introspekcyjne, prezentujące świadomą warstwę posiadanej przez jednostkę wizji siebie, dostarczają informacji tyleż ograniczonych, co fundamentalnych. Jeżeli tożsamość w swej najbardziej podmiotowej formie związana jest z rozwojem intelektu i refleksyjności, to dotykamy jej przede wszystkim na drodze świadomej deklaracji jednostki, chociaż przekaz ten obarczony jest zniekształceniami autoprezentacyjnymi. Jak argumentuje Dan McAdams (2001a), żyjemy według historii, które konstruujemy. To właśnie autorskie, bo refleksyjne i odpowiedzialne podejście do konstruowania własnej tożsamości jest wymogiem życia we współczesnym społeczeństwie. Tożsamość winna być projektem refleksyjnym, co nie oznacza, że takim jest. Podmiotowość związana z odpowiednim poziomem rozwoju poznawczego, samoświadomością i autorefleksją – stanowią podstawę tożsamości.
Idąc w ślad za poznawczymi teoriami złożoności Ja, prezentowana monografia ujmuje tożsamość jako heterogeniczną całość, wielowymiarową i zmienną. Perspektywa ta otwiera nowe możliwości badawcze, gdyż tożsamość ujmowana jako zdecentralizowana i zależna od kontekstu, może być przedmiotem badań również o charakterze eksperymentalnym. Dynamiczność i relacyjność tożsamości rozumieć można jako zależność od wpływów zewnętrznych i sytuacyjną dominację jednych aspektów nad drugimi, lecz niekoniecznie jako konstruowanie tożsamości ad hoc – co typowe dla perspektywy postmodernistycznej.
Styl książki charakteryzuje się dojrzałością, a zarazem pewną lekkością teoretyczną. Autorzy formułują wiele inspirujących propozycji, syntez oraz interpretacji wyników, przy czym często wyniki uzyskane w jednym modelu interpretują nie tylko w kategoriach tego wyjściowego modelu, ale też innych, pokazując interesujące połączenia. (…) Książka z cała pewnością pobudza i zachęca do myślenia, a nawet – zgodnie z celem Autorów – prowokuje do stawiania pytań.
dr hab. Jan Cieciuch,
UKSW
Anna Batory
Doktor nauk humanistycznych w zakresie psychologii, adiunkt w Zakładzie Psychologii Osobowości, w Instytucie Psychologii Stosowanej Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie. Absolwentka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, gdzie uzyskała stopień doktora realizując badania nad dynamiką tożsamości osobistej, w ramach grantu promotorskiego Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Zajmuje się psychologią osobowości, ze szczególnym uwzględnieniem społeczno-poznawczych koncepcji Ja oraz tożsamości osobistej i społecznej. Autorka tekstów publikowanych w kraju i za granicą (m.in. Scandinavian Journal of Psychology, Journal of Constructivist Psychology). Współredaktorka książki „Tożsamość i jej przemiany a kultura” (2008).
Elwira Brygoła
Doktor nauk humanistycznych w zakresie psychologii, studia magisterskie i doktoranckie ukończyła w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II, gdzie zrealizowała grant promotorski Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, dotyczący zmienności tożsamości osobistej w związku z modyfikacjami samooceny. Specjalizuje się w psychologii osobowości. Adiunkt w Katedrze Psychologii Różnic Indywidualnych i Diagnozy Psychologicznej w Instytucie Psychologii na Wydziale Zamiejscowym Uniwersytetu Humanistycznospołecznego SWPS w Poznaniu. Prowadzi badania nad kształtowaniem się, treścią i strukturą tożsamości osobistej oraz systemu Ja, a także nad związkami tych zjawisk z procesami samoregulacji. Publikuje w czasopismach krajowych i zagranicznych. Jedną z jej pasji jest aktywność dydaktyczna i współpraca badawcza z zaangażowanymi studentami.
Piotr Oleś
Prof. dr hab. nauk humanistycznych, specjalizuje się w psychologii osobowości. Kierownik Katedry Psychologii Osobowości w Instytucie Psychologii w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II oraz Katedry Diagnozy Psychologicznej w Uniwersytecie Humanistycznospołecznym SWPS. Przewodniczący Komitetu Psychologii PAN w latach 2011–2015. Członek redakcji „Roczników Psychologicznych”, „Przeglądu Psychologicznego” i „Studiów Psychologicznych”. Laureat programu „MISTRZ” Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej (2006). Autor m.in. „Wprowadzenia do psychologii osobowości” (2003, 2009), „Psychologii człowieka dorosłego” (2011), „Psychologii przełomu połowy życia” (2000, 2013), oraz licznych artykułów naukowych opublikowanych w kraju i za granicą. Popularyzuje psychologie m.in. na łamach „Charakterów”. Specjalista psycholog kliniczny, międzynarodowy konsultant Self-Confrontation.
