Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny w obszarze polityki wyznaniowej oraz polityki narodowościowej Polski Ludowej i III Rzeczypospolitej

• Druk: Warszawa, 2019
• Autor: Stefan Dudra
• Wydawca: Scholar

Prezentowana książka, zgodnie z postawionymi przez Autora celami głównymi i szczegółowymi, wypełnia istniejącą dotąd lukę na rynku rodzimej literatury naukowej w odniesieniu do polskiego prawosławia w Polsce Ludowej oraz III RP. […] Stefan Dudra pokazuje funkcjonowanie polskiej Cerkwi Prawosławnej kompleksowo. Uwzględnia aspekty: polityczne, historyczne, prawne, administracyjne, doktrynalne, finansowo-majątkowe, narodowościowe, edukacyjne, kulturalne, społeczne, organizacyjne, duszpasterskie, opiekuńcze, charytatywne, naukowe, demograficzne, statystyczne, ekumeniczne, medialne, a także międzynarodowe. Z uznaniem należy odnieść się do obiektywizmu i wieloaspektowej rzetelności Autora oraz jego kunsztu warsztatowego, na który składają się solidna kwerenda źródłowa archiwów państwowych i kościelnych oraz imponująca liczba książek, artykułów i innych dokumentów, będących podstawą opracowania.
z recenzji dr. hab., prof. nadzw. Pawła A. Leszczyńskiego


Z założenia jest to całościowe ujęcie, w którym podjęto próbę ukazania działań państwa polskiego po roku 1944 do chwili obecnej w stosunku do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, podjętych w ramach polityki wyznaniowej i narodowościowej.

Na rynku wydawniczym widoczny jest brak tak cennego pod względem poznawczym i analitycznym kompleksowego podejścia do tytułowej problematyki. Rozważania zawarte w prezentowanej książce mogą być interesujące dla historyków oraz badaczy rozwiązań prawno-administracyjnych.

z recenzji prof. dr. hab. Grzegorza Rydlewskiego





Stefan Dudra – historyk i politolog, profesor nadzwyczajny na Uniwersytecie Zielonogórskim, kierownik Zakładu Stosunków Międzynarodowych Instytutu Politologii UZ oraz Pracowni Badań nad Mniejszościami Narodowymi i Etnicznymi. Członek Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych. Jego zainteresowania naukowe koncentrują się wokół zagadnień związanych z państwową polityką wyznaniową i narodowościową. Autor licznych publikacji w czasopismach naukowych i pracach zbiorowych.

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Ebooki popularnonaukowe i specjalistyczne »
  4. Historia i archeologia
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Ekonomia, biznes
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Polityka
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Prawo
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Religia i teologia
• Język wydania: polski
• ISBN: 978-83-7383-987-8
• ISBN druku: 978-83-7383-987-8
• Liczba stron: 958

Spis treści
Wykaz skrótów  11
Wstęp  13
CZĘŚĆ I
TEORIA–SYSTEM–PRAWO
Rozdział 1. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny w obrębie polityk
wyznaniowej i narodowościowej państwa. Konceptualizacja pojęć  51
1.1. Ogólne założenia polityki wyznaniowej państwa  51
1.1.1. Podstawy ideologiczne oraz kierunki i uwarunkowania polityki
wyznaniowej w Polsce Ludowej  51
1.1.2. Periodyzacja i główne determinanty polityki wyznaniowej
wobec PAKP  60
1.1.3. Wykorzystywanie PAKP do walki z Kościołem rzymskokatolickim  66
1.1.4. Polityka wyznaniowa po 1989 r.  77
1.2. Państwowa administracja wyznaniowa  82
1.2.1. Struktury partyjne odpowiedzialne za walkę z religią  83
1.2.2. Struktury administracyjne odpowiedzialne za walkę z religią  84
1.2.3. Struktury aparatu bezpieczeństwa odpowiedzialne za walkę z religią  89
1.2.4. Administracja wyznaniowa po 1989 r.  92
1.3. Polityka wyznaniowa a polityka narodowościowa  95
1.4. Podstawy ustrojowe Kościoła prawosławnego 117
1.4.1. Autokefalia i autonomia  117
1.4.2. Istota prawosławnej soborowości  124
1.4.3. Zasada synergii  126
1.5. Podmioty decyzyjne Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego  130
Rozdział 2. Pozycja PAKP w systemie polityczno-prawnym państwa  137
2.1. Relacje prawne w okresie Polski Ludowej  140
2.2. Konstytuowanie się stosunków prawnych w okresie demokratyzacji
państwa  152
2.3. PAKP wobec konkordatu oraz konstytucyjnego modelu stosunków
państwo–Kościół  155
2.4. Kształtowanie prawa wewnętrznego Polskiego Autokefalicznego Kościoła
Prawosławnego  164
Rozdział 3. Stan materialny i finansowanie PAKP. Regulacja spraw majątkowych  168
3.1. Liczba wiernych a możliwości finansowe PAKP  169
3.2. Finansowanie działalności PAKP  174
3.2.1. Fundusz Kościelny  175
3.2.2. Darowizny  184
3.2.3. Finansowanie przez podmioty samorządowe  185
3.3. Polityka podatkowa  188
3.4. Regulacja spraw majątkowych PAKP  192
3.4.1. Stan majątkowy i regulacja kwestii majątkowych w Polsce Ludowej  192
3.4.2. Stan majątkowy na Ziemiach Odzyskanych  199
3.4.3. Regulacja spraw majątkowych po 1989 r.  203
CZĘŚĆ II
4.1. Kościół i władze państwowe wobec przesiedleń ludności prawosławnej
do USRR i BSRR oraz Akcji „Wisła”  215
4.1.1. Akcja wysiedleńcza do USRR i BSRR  215
4.1.1.1. Wysiedlenia Ukraińców i Łemków z Polski
południowo-wschodniej  217
4.1.1.2. Przesiedlenia Białorusinów do BSRR  225
4.1.2. Kościół prawosławny wobec Akcji „Wisła”  229
4.1.3. Duchowieństwo i wierni prawosławni w Centralnym Obozie Pracy
w Jaworznie  237
4.2. Sprawa jurysdykcji nad parafiami w województwie białostockim  241
4.3. Odsunięcie metropolity Dionizego od zarządzania Cerkwią .
Powołanie i działalność Tymczasowego Kolegium Rządzącego PAKP  249
4.4. Autokefalia w polityce władz państwowych  256
4.5. Sprawa wyboru nowego metropolity 1948–1951  262
Rozdział 5. Polityka państwa wobec hierarchii i duchowieństwa prawosławnego  269
5.1. Polityka państwa wobec wyborów i działalności zwierzchników PAKP  269
5.2. Hierarchia prawosławna w polityce władz  290
5.3. Duchowieństwo prawosławne po drugiej wojnie światowej  295
5.3.1. Duchowieństwo w placówkach diasporalnych  301
5.3.2. Polityka kadrowa i ingerencje władz w ruch personalny kleru  310
5.3.3. Konflikty parafialne jako element polityki wyznaniowej
i narodowościowej państwa wobec duchowieństwa  314
5.3.4. Wykształcenie duchowieństwa  318
Rozdział 6. Duszpasterstwo wojskowe i specjalne  322
6.1. Prawosławny Ordynariat Wojska Polskiego  322
6.2. Duszpasterstwo specjalne  333
6.2.1. Duszpasterstwo w państwowych zakładach penitencjarnych  333
6.2.2. Duszpasterstwo w zakładach opieki zdrowotnej i społecznej  339
6.2.3. Duszpasterstwo stanowo-zawodowe  341
6.2.3.1. Prawosławne duszpasterstwo akademickie  341
6.2.3.2. Duszpasterstwo służb mundurowych  342
CZĘŚĆ III
ETNOS–ADMINISTRACJA–KONTROLA
Rozdział 7. Kwestia narodowościowa w Koś ciele prawosławnym  347
7.1. Zagadnienia narodowościowe w działalności PAKP (1918–1945)  348
7.2. Sprawy narodowościowe po drugiej wojnie światowej  352
7.2.1. Białorusini  353
7.2.2. Ukraińcy  360
7.2.3. Polacy  365
7.2.4. Łemkowie  372
7.2.5. Rosjanie  376
7.2.6. Inne grupy narodowościowe  378
7.3. Kwestia narodowościowa wśród duchowieństwa  380
Rozdział 8. Polityka władz państwowych wobec tworzenia i rozwoju prawosławnej
struktury administracyjno-kościelnej  385
8.1. Struktura diecezjalna i dekanalna  385
8.1.1. Koś cielne jednostki zagraniczne w jurysdykcji PAKP  394
8.2. Struktura parafialna  397
8.2.1. Sieć parafialna diecezji warszawsko-bielskiej  398
8.2.2. Sieć parafialna diecezji białostocko-gdańskiej  399
8.2.3. Sieć parafialna diecezji łódzko-poznańskiej  405
8.3. Budowa sieci parafialnej na Ziemiach Zachodnich  407
8.4. Odbudowa życia religijnego w Polsce południowo-wschodniej  412
8.4.1. Odbudowa sieci parafialnej na Lubelszczyźnie  414
8.4.2. Odbudowa sieci parafialnej na Podkarpaciu  418
8.5. Nieudane próby erygowania parafii. Placówki zamknięte 423
8.6. Życie monastyczne  429
8.6.1. Monaster św. Onufrego w Jabłecznej  431
8.6.2. Monaster św. św. Marty i Marii na św. Górze Grabarce  433
8.6.3. Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy
i św. Apostoła Jana Teologa w Supraślu  435
8.6.4. Rozwój życia monastycznego po 1989 r.  437
Rozdział 9. PAKP pod nadzorem bezpieki i aparatu partyjno-rządowego  441
9.1. Represje wobec prawosławnego duchowieństwa  441
9.2. Penetracja środowiska kościelnego w Polsce Ludowej  446
9.2.1. Aparat bezpieczeństwa wobec metropolity Dionizego (Waledyński)  447
9.2.2. PAKP w działalności aparatu partyjno-rządowego i bezpieczeństwa  449
9.2.3. Aparat państwowy wobec stosunków PAKP z Kościołem
rzymskokatolickim  470
9.2.4. Aspekt międzynarodowy w działalności aparatu bezpieczeństwa
wobec PAKP  473
9.3. Sieć agenturalna  477
9.3.1. Zadania i uwarunkowania współpracy  477
9.3.2. Sieć tajnych współpracowników  480

CZĘŚĆ IV
IRENOLOGIA–EKUMENIA–DIALOG
Rozdział 10. Stanowisko Kościoła wobec przemian społeczno-politycznych  489
10.1. PAKP wobec zachodzących zmian politycznych  490
10.2. Kościół prawosławny wobec Ziem Odzyskanych  515
10.3. Kościół jako element propagandy państwowej w walce o pokój  520
10.4. PAKP wobec zagadnień społecznych  523
Rozdział 11. PAKP w działalności ekumenicznej i stosunkach międzywyznaniowych 538
11.1. Działalność ekumeniczna Kościoła prawosławnego  538
11.1.1. Działalność w ramach Polskiej Rady Ekumenicznej  538
11.1.1.1. Dialog katolicko-prawosławny w ramach Polskiej Rady
Ekumenicznej  547
11.2. Stosunki międzywyznaniowe i międzyreligijne  557
11.2.1. Stosunki prawosławno-rzymskokatolickie  558
11.2.1.1. Konflikty majątkowe  562
11.2.1.2. Antagonizmy na cmentarzach 567
11.2.1.3. Kwestia małżeństw mieszanych we wzajemnych relacjach 569
11.2.1.4. Zjawiska pozytywne w relacjach
prawosławno-katolickich  571
11.2.2. Relacje z Kościołem katolickim obrządku bizantyjsko-słowiańskiego 575
11.2.3. Relacje PAKP z Kościołami nierzymskokatolickimi  577
11.2.4. Stosunki z innymi religiami  580
11.3. Kościół prawosławny w polityce państwa wobec grekokatolików  581
11.3.1. Akcja misyjna PAKP wśród grekokatolików  586
Rozdział 12. Działalność międzynarodowa PAKP  611
12.1. Uwarunkowania działalności międzynarodowej PAKP i kontakty
z innymi Kościołami prawosławnymi  611
12.2. Kościół wobec wybranych zagadnień międzynarodowych  622
12.3. Działalność w światowym ruchu ekumenicznym  640
12.3.1. Światowa Rada Kościołów  642
12.3.2. Konferencja Kościołów Europejskich  648
12.3.3. PAKP w międzynarodowych dialogach bilateralnych  651
12.3.3.1. Dialog prawosławno-rzymskokatolicki  651
12.3.3.2. Kwestia uniatyzmu w dialogu katolicko-prawosławnym  657
12.3.4. Dialog ekumeniczny z innymi Kościołami i religiami  659
12.4. Sobór Ogólnoprawosławny w kontaktach międzynarodowych PAKP  669
CZĘŚĆ V
TRADYCJA–LAIKAT–KULTURA
Rozdział 13. Dziedzictwo i tradycja cerkiewna w polityce historycznej państwa  679
13.1. Zagadnienie świątyń i mienia cerkiewnego w okresie akcji wysiedleńczych  681
13.2. Prawosławne dziedzictwo historyczne po Akcji „Wisła”  688
13.2.1. Losy obiektów sakralnych  688
13.2.2. Akty wandalizmu wobec prawosławnych obiektów sakralnych  696
13.2.3. Prawosławne nekropolie   700
13.3. Władze państwowe wobec kościelnych inicjatyw budowlanych  705
13.3.1. Uwarunkowania prawno-polityczne dotyczące budownictwa
kościelnego  705
13.3.2. Prawosławne budownictwo sakralne  708
13.3. Zagadnienie świątyń na Ziemiach Odzyskanych i w Polsce
południowo-wschodniej  716
13.4. Utensylia i wyposażenie świątyń  720
13.5. Ochrona materialnego dziedzictwa historycznego i tradycji cerkiewnej  724
13.5.1. Działania państwa   724
13.5.2. Działania Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego  727
13.5.3. Działania organizacji społecznych  731
Rozdział 14. Ewolucja podmiotowości prawosławnego laikatu  735
14.1. Działalność edukacyjna PAKP  735
14.1.1. Szkolnictwo i działalność oświatowo-wychowawcza
Kościoła prawosławnego  735
14.1.1.1. Działania na rzecz reaktywowania Studium Teologii
Prawosławnej  737
14.1.1.2. Prawosławne Seminarium Duchowne  739
14.1.1.3. Sekcja Prawosławna Chrześcijańskiej Akademii
Teologicznej  746
14.1.1.4. Inne inicjatywy edukacyjne  751
14.2. Nauczanie religii prawosławnej  754
14.2.1. Nauczanie religii w okresie Polski Ludowej  755
14.2.2. Specyfika nauczania religii na Ziemiach Odzyskanych  763
14.2.3. Religia w systemie oświatowym po 1989 r.  767
14.3. Działalność wydawnicza Kościoła prawosławnego  777
14.4. Bractwa i organizacje cerkiewne  788
14.4.1. Bractwo Młodzieży Prawosławnej  790
14.4.2. Bractwa prawosławne dorosłych  796
14.4.3. Inne organizacje i instytucje cerkiewne  799
14.4.4. Laikat prawosławny wobec ruchu pątniczego  801
14.5. Rola PAKP w realizacji zadań związanych z pomocą społeczną  804
14.6. Działalność kulturalna Kościoła prawosławnego  816
14.6.1. Muzyka cerkiewna jako składnik prawosławnej kultury  817
14.6.2. Centra kultury prawosławnej  821
14.6.3. Stowarzyszenia i fundacje prawosławne  826
14.6.4. Środki masowego przekazu w działalności Kościoła prawosławnego    827
Zakończenie  835
Bibliografia  846
Indeks  936