Summa iniuria

• Druk: Warszawa, 2007
• Autor: Marcin Matczak
• Wydawca: Scholar

Dawne weneckie prawo surowo zakazywało „wylewać krew na ulicę”. Pewnego dnia za jego naruszenie formalistyczny sędzia skazał lekarza, który uratował życie leżącego na ulicy chorego, upuszczając mu krwi. Choć intuicyjnie niesłuszne, zachowanie weneckiego sędziego trudno krytykować. Gdyby uwolnił lekarza od odpowiedzialności, naraziłby się na zarzut odejścia od litery prawa, a więc zarzut dowolności rozstrzygnięcia. Z dylematem „duch czy litera” prawnicy borykają się od dawna. W ostatnim czasie górę zdaje się brać podejście nazywane formalizmem prawniczym, które – jak twierdzą jego zwolennicy – mimo wszystkich wad literalnego stosowania prawa gwarantuje ograniczenie swobody sędziów i urzędników, a tym samym zapewnia stabilność i przewidywalność ich rozstrzygnięć. Autor niniejszej książki nie podziela tego przekonania. Wykazuje w niej, że formalizm nie tylko prowadzi do niesłusznych rozstrzygnięć, lecz także jest niezgodny z podstawowymi założeniami pozytywizmu prawniczego i ideą rządów prawa. Przyczyną tej niezgodności jest nieadekwatność podejścia formalistycznego do charakteru języka, którym posługuje się prawodawca. Podejście formalistyczne paradoksalnie nie realizuje podstawowej funkcji procesu stosowania prawa, jaką jest wierność tekstowi prawnemu. Marcin Matczak tezę o błędzie formalizmu uzasadnia przy wykorzystaniu najnowszego dorobku filozofii języka i filozofii prawa, ilustrując swoje rozważania analizą praktyki orzeczniczej. Jednocześnie proponuje zastąpienie formalizmu holizmem interpretacyjnym, który mimo uwzględniania ducha prawa, nie niesie ze sobą ryzyka destabilizacji prawa i dowolności rozstrzygnięć sędziowskich.

Dr Marcin Matczak, Research Associate Fellow w Centrum Badań Socjologiczno-Prawnych Uniwersytetu Oxfordzkiego i prawnik praktyk, zajmuje się teorią stosowania prawa i społeczno-kulturowymi aspektami interpretacji prawniczej.

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Prawo
• Język wydania: polski
• ISBN: 978-83-7383-257-2
• ISBN druku: 978-83-7383-257-2
• Liczba stron: 234

Słowo wstępne	9
Synopsis	13
Prolog. Formalizm w praktyce polskich sądów	33
	1. Założenia generalne badania	33
		1.1. Zasady doboru badanych orzeczeń	33
		1.2. Relacja pomiędzy kontekstem rozstrzygnięcia a kontekstem uzasadnienia	34
		1.3. Typologia standardów, do których odwołują się sędziowie	35
		1.4. Odniesienia do standardów a charakter praktyki orzeczniczej	39
	2. Analiza orzeczeń	41
		2.1. Metodologia	41
		2.2. Wyniki badania	42
	3. Konkluzja badania	48
	4. Interpretacja wyników	49
Część I. Mniejsze zło	52
	Wprowadzenie do części I	52
	Rozdział 1. Formalizm i jego krytycy	53
		1. Oblicza formalizmu	53
			1.1. „Stary” formalizm	53
			1.2. „Nowy” formalizm	56
			1.3. Inne ujęcia formalizmu	63
		2. Czym jest formalizm? Próba zdefiniowania	64
		3. Krytyki formalizmu	70
			3.1. Uwagi ogólne	70
			3.2. Krytyka sylogistyczności formalizmu	71
			3.3. Krytyka redukcjonizmu przesłanek interpretacyjnych	74
			3.4. Krytyka twierdzenia o związaniu interpretatora	78
		4. Podsumowanie krytyki formalizmu	80
	Rozdział 2. Formalizm a formalność prawa	82
		1. Wprowadzenie	82
		2. Formalność prawa – uwagi ogólne	82
		3. Jak stosować formalne prawo?	85
		4. Formalność prawa a dwa rodzaje reguł – preskrypcyjne i konstruujące czynności prawne	88
		5. Formalność reguł preskrypcyjnych	90
			5.1. Generalizacja jako cecha formalna reguł preskrypcyjnych i problem ich nadmiernej lub niedostatecznej pojemności	90
		6. Formalność reguł konstruujących czynności prawne	96
			6.1. Cechy formalne reguł konstruujących czynności prawne	96
			6.2. Problem instrumentalizowania reguł konstruujących czynności prawne	97
			6.3. Formalność reguł konstruujących czynności prawne – wnioski	109
		7. Podsumowanie – stosowanie prawa jako proces usuwania wad formalności	110
	Rozdział 3. Siła formalizmu	111
		1. Wprowadzenie	111
		2. Formalizm a pozytywizm prawniczy	111
		3. Formalizm a idea rządów prawa	114
			3.1. Uwagi wprowadzające	114
			3.2. Formalizm a przewidywalność procesu stosowania prawa	116
			3.3. Formalizm a ograniczenie dyskrecjonalności prawników	119
		4. Psychospołeczna atrakcyjność formalizmu prawniczego	122
		5. Siła formalizmu – podsumowanie	126
Część II. Nasze słowa i nasza historia	130
	Wprowadzenie do części II	130
		Rozdział 4. Właściwości semantyczne tekstu prawnego a błąd formalizmu	133
			1. Językowy charakter prawa w ujęciu pozytywistycznym	133
			2. Znaczenie tekstu prawnego a upływ czasu pomiędzy uchwaleniem prawa a jego interpretacją	134
			3. Semantyka Kripkego–Putnama a język prawny	141
				3.1. Różnice pomiędzy tradycyjnymi ujęciami semantyki a semantyką K–P	142
				3.2. Metody ustalania kolejnych znaczeń tekstu prawnego w czasie	151
			4. Podsumowanie	156
		Rozdział 5. Syntaktyka i pragmatyka komunikacji przez prawo a błąd formalizmu	158
			1. Uwagi wprowadzające	158
			2. Założenia o wielokanałowości, hierarchiczności i diachroniczności komunikacji przez prawo	160
			3. Prawodawca realny a prawodawca idealny – metafora tygla	165
			4. Hierarchiczność komunikacji poprzez prawo	170
			5. Syntaktyka i pragmatyka języka prawnego a zastosowanie prawa do konkretnego przypadku	173
			6. Problem z intencją	176
			7. Podsumowanie	179
		Rozdział 6. Formalizm versus holizm interpretacyjny	181
			1. Trzy błędy formalizmu i wypaczenie idei pozytywistycznej	181
				1.1. Błąd jednokanałowości a holistyczne podejście do interpretacji prawa	183
				1.2. Błąd unichroniczności a podejście holistyczne	189
				1.3. Błąd ahierarchiczności a podejście holistyczne	195
			2. Możliwe zarzuty pod adresem podejścia holistycznego	199
				2.1. Holizm interpretacyjny a nieprzewidywalność (niestabilność) decyzji stosowania prawa	200
				2.2. Holizm interpretacyjny a nadmierna dyskrecjonalność prawników	207
			3. Holizm interpretacyjny a naruszenie autonomii prawa	212
				3.1. Uwagi wprowadzające	212
				3.2. Argument z powołania wielokrotnych ugruntowań a autonomia prawa	215
			4. Podsumowanie	216
Epilog. Jak przeciwstawiać się formalizmowi w praktyce	217
	1. Wprowadzenie	217
	2. Sugestie w zakresie metodologii stosowania prawa	218
Bibliografia	223