Z historii antyleksykografii, wydanie 2
Autor omawia słowniki z założenia nieobiektywne, niesłużące celom informacyjnym ani dokumentacyjnym, lecz czystej zabawie, refleksji lub perswazji. Utwory takie – określane tu jako
antysłowniki – są przeznaczone do lektury, a nie do szukania informacji, w ich ocenie mniej liczy się wierność w opisie faktów niż pomysłowość, oryginalny styl, walory estetyczne. W niektórych przeważa humor i satyra, w innych – elementy perswazyjne lub refleksyjne. Jedne są narzędziem krytyki lub walki, inne służą tylko rozrywce i zabawie. Dzięki tym cechom antysłowniki zbliżają się do utworów literackich i publicystycznych. Charakteryzując antysłowniki, autor porusza także wiele kwestii
związanych ze zwykłymi słownikami, w których te „anty-” przeglądają się jak w krzywym zwierciadle.
Książka jest pierwszym polskim opracowaniem tematu, obejmuje systematyczny przegląd antysłowników polskich – od początku XVII wieku po drugą dekadę wieku XXI – i kilku obcych, należących do klasyki gatunku.
Drugie wydanie zostało poszerzone o rozdział dotyczący polskich słowników synonimów, popularnych dawniej salonowych zabaw synonimami i parodii słowników tego typu.
*********
From the History of
Anti-lexicography
The book offers an overview of Polish
anti-dictionaries – from the beginning of the 17th century to the second decade of the 21st century – and several classic foreign works. These
dictionaries are intended for reading, not for seeking information, and their ingenuity, original style, aesthetic values, satire and humour are more important than their fidelity to facts.
*********
Mirosław Bańko (ORCID 0000-0002-5396-4327) – językoznawca i leksykograf. Przez prawie 20 lat zajmował się zawodowo słownikami w Wydawnictwie Naukowym PWN, jego spojrzenie na leksykografię obejmuje więc zarówno kwestie akademickie, jak i warsztatowe oraz wydawnicze. W wielu publikacjach uzasadniał, że
leksykografia jest dziedziną wieloaspektową, a badania nad nią powinny obejmować szeroki kontekst kulturowy i historyczny.
W książce Z historii antyleksykografii stawia w centrum uwagi słowniki spoza głównego nurtu, uchylające się od pełnienia funkcji informacyjnej na rzecz czystej zabawy, satyry, refleksji nad sensem słów lub nad znaczeniem nazywanych przez nie pojęć. Słowniki takie są przeznaczone do czytania, a nie szukania informacji, należą więc tyleż do leksykografii, co do beletrystyki i publicystyki.
Autor lub współautor kilkudziesięciu artykułów naukowych, 3 monografii, podręcznika akademickiego, kilkunastu słowników różnego rodzaju, kilku książek popularnonaukowych i tysięcy porad w Poradni Językowej PWN.
---------
Mirosław Bańko (ORCID 0000-0002-5396-4327) – linguist and lexicographer, author or co-author of several dozen scientific articles, 3 monographs, an academic textbook, a dozen or so dictionaries of various kinds, several popular science books and thousands of advice at the PWN Language Clinic.
Wstęp (7)
Rozdział 1. Granice leksykografii (15)
Zróżnicowanie słowników (15)
Cechy konstytutywne słownika (18)
Kwestia obiektywizmu w opisie leksykograficznym (23)
Antysłowniki: podsumowanie (27)
Rozdział 2. Zabawa z konwencją (29)
Makrostruktura (29)
Mikrostruktura (32)
Definicje (36)
Odpowiedniki przekładowe (43)
Zabawa z konwencją: podsumowanie (45)
Rozdział 3. Status i prestiż (47)
Słownik jako opis języka (48)
Słownik jako wzorzec poprawności językowej (51)
Słownik jako strażnik wartości moralnych
społeczeństwa (52)
Słownik jako narzędzie walki ideologicznej (54)
Słownik jako narzędzie edukacji i społecznego awansu
(59)
Słownik jako skarbiec języka i symbol tożsamości
narodowej (60)
Słownik jako arbiter – w dyskusji, w konkursach, w
sądzie (62)
Słownik jako symbol prestiżu (65)
Status i prestiż słowników: zastrzeżenia i znaki
zapytania (66)
Rozdział 4. Ambrose’a Bierce’a słownik straconych złudzeń (69)
O autorze (69)
O słowniku (70)
Koncepty humorystyczne Bierce’a (74)
Bierce o znaczeniu wyrazów i o leksykografii (77)
Polskie przekłady The Devil’s Dictionary (79)
Słownik diabelski czy szatański? (83)
Rozdział 5. Gustawa Flauberta antyleksykon konwersacyjny (85)
Geneza słownika (85)
Słownik obiegowych „prawd” (86)
Ogólny charakter dzieła (89)
Flaubert o słownikach i leksykografii (91)
Rozdział 6. Żartobliwe definicje w The Chambers Dictionary (93)
Z historii słownika (93)
Tradycja żartobliwych definicji (94)
Pytanie: po co? (97)
Dygresja: definicje mimowolnie humorystyczne (97)
Rozdział 7. Współczesne polskie słowniki „prywatne” (99)
Ekspansja prywatności (99)
Słowniki mniej lub bardziej „prywatne” (101)
„Prywatne” słowniki Jerzego Bralczyka (105)
Słowniki „prywatne”: podsumowanie (110)
Rozdział 8. Kazimierza Bartoszewicza słownik racjonalny (113)
O autorze (113)
Słownik krytyczny (114)
Techniki budowy antysłownika (118)
Bartoszewicz a Bierce (120)
Materiały dotyczące słownika w archiwum rodzinnym
(124)
Rozdział 9. Inne polskie antysłowniki przedwojenne (127)
Słowniczek podręczny... Pawła i Gawła (127)
Próby nowego dykcjonarza (130)
Synonimy – parodia słownika dystynktywnego (132)
Inne słowniczki humorystyczne XIX i początku XX wieku
(136)
Niektóre wyrazy porządkiem abecadła zebrane (140)
Leksykon dworski (145)
Rozdział 10. Zróżnicowanie i status antyleksykografii (151)
Zarys typologii antysłowników (151)
Techniki budowy antysłowników: podsumowanie (154)
Uwagi końcowe (155)
Rozdział 11. Literatura cytowana (159)
Antysłowniki, słowniki subiektywne, słowniki
„prywatne” (159)
Pozostałe słowniki (162)
Literatura przedmiotu (166)
