Zabójcy i mordercy. Czynniki ryzyka i możliwości oddziaływań resocjalizacyjnych
Przedmiotem badań przedstawionych w książce są sprawcy zabójstw , którzy dopuścili się zbrodni działając z różnych motywów, w różnych okolicznościach, ujawniając różny poziom demoralizacji. Zasadniczym celem opracowania było stworzenie w miarę wyczerpującej psychospołecznej charakterystyki sprawców zabójstw i opracowanie projektu oddziaływań resocjalizacyjnych, który adresowany jest do tej kategorii sprawców. Przeprowadzone badania umożliwiły stworzenie modelowego ujęcia sprawców zabójstw, które opierają się nie tylko na zróżnicowaniu sprawców ze względu na motyw główny popełnionego czynu ale przede wszystkim ze względu na m.in. zróżnicowany poziom demoralizacji, profil osobowościowy, doświadczenia socjalizacyjne, które to cechy pozwalają określić podatność resocjalizacyjną i prognozowanie. W książce zawarto także autorski projekt obejmujący oddziaływania terapeutyczne, resocjalizacyjne i penitencjarne, który opracowany został z myślą o readaptacji sprawców zabójstw. Poza ogólnymi wskazaniami przedstawiono także indywidualne wytyczne do projektu oddziaływań resocjalizacyjnych z uwzględnieniem indywidualnych predyspozycji, możliwości badanych sprawców.
Podstawą teoretyczną przeprowadzonych badań są teorie integracyjne wyjaśniające zachowania przestępcze w sposób komplementarny bowiem łączą one doświadczenia socjalizacyjne, wychowawcze, psychologiczne. Zawarta w kolejnych rozdziałach charakterystyka przestępstwa zabójstwa dokonana w oparciu o literaturę polską i przede wszystkim światową pozwala lepiej poznać etiologię tych czynów z perspektywy biopsychologicznej, środowiskowej i tła motywacyjnego.
Książka składa się z siedmiu rozdziałów. W pierwszym omówiono założenia wybranych teorii integracyjnych, to znaczy teorii napięcia Agnewa oraz teorii kontroli Hirschiego i LeBlanca i doktryny kryminologii humanistycznej Tyszkiewicza. Rozdział drugi traktuje o zabójstwie w aspekcie historycznym i prawnym. Wyjaśniono w nim między innymi kwestie znamion ustawowych zabójstwa, a także modelowe kryteria kwalifikacji czynu. W rozdziale trzecim przedstawiono najważniejsze wyniki badań wskazujące na korelaty biopsychologiczne i środowiskowe zabójstw, a także czynniki sytuacyjne i motywacyjne, jakimi kierują się zabójcy. W ramach podsumowania tych kwestii omówiono integracyjny model czynników ryzyka związanych z popełnianiem zabójstw oraz scharakteryzowano wybrane rodzaje zabójstw oraz ich determinanty.
W rozdziale czwartym zaprezentowano wybrane problemy dotyczące diagnozy resocjalizacyjnej i penitencjarnej oraz jej znaczenie w projektowaniu oddziaływań naprawczych. Wskazano również na dotychczasowe doświadczenia w resocjalizacji sprawców zabójstw w odniesieniu do literatury.
Rozdział piąty zawiera założenia metodologiczne badań własnych, natomiast w szóstym przeprowadzono analizę ilościową wyników uzyskanych w badaniach własnych. W rozdziale siódmym przedstawiono analizę przypadków na podstawie rezultatów tych badań, modelowe ujęcie sprawców zabójstw, a także projekt oddziaływań resocjalizacyjnych adresowany do różnych kategorii sprawców zabójstw. Publikację kończą syntetyczne wnioski z badań.
Książka przeznaczona dla osób zajmujących się zawodowo resocjalizacją penitencjarną, czyli przede wszystkim może być przydatna pracownikom działów penitencjarnych zakładów karnych różnych rodzajów i typów. W książce zawarto dokładnie omówione wskazania resocjalizacyjne wraz z przykładowymi rozwiązaniami oddziaływań uwzględniających indywidualne predyspozycje i możliwości skazanych (zawarta jest także dokładna prezentacja przypadków).
Poza tym adresowana jest do studentów specjalności pedagogika resocjalizacyjna i pedagogika penitencjarna. Zawiera bowiem obszerne omówienie elementów diagnozy resocjalizacyjnej i oczywiście wspomniany projekt oddziaływań resocjalizacyjnych. Ponadto dla studentów tych specjalności wartościowe może być opracowanie dotyczące etiologii zabójstw, zaprezentowany syndrom prehomicydalny a także przegląd integracyjnych teorii kryminologicznych.
Wstęp 9
1. Wybrane integracyjne teorie przestępczości 13
1.1. Generalna teoria napięcia Roberta Agnewa (GST) 15
1.2. Integracyjna teoria regulacji zachowania przestępczego Marco LeBlanca 25
1.3. Doktryna kryminologii humanistycznej Leona Tyszkiewicza 29
2. Zabójstwo jako skrajna forma przestępstwa gwałtownego w ujęciu historycznym i prawnym 41
2.1. Zabójstwo w kontekście historycznym 41
2.2. Prawna interpretacja zabójstwa 52
3. Zabójstwo w perspektywie biopsychologicznej i środowiskowej 65
3.1. Biologia, psychopatologia i osobowość zabójców w świetle literatury 67
3.2. Środowiskowe czynniki kryminogenne dotyczące zabójstw w świetle literatury 101
3.2.1. Socjalizacja sprawców zabójstw w środowisku rodzinnym i rówieśniczym 101
3.2.2. Zaburzenia w zachowaniu a popełnianie zabójstw 110
3.3. Czynniki sytuacyjne w etiologii zabójstw 124
3.4. Motywacje sprawców zabójstw 133
3.5. Integracyjne ujęcie czynników warunkujących popełnianie zabójstw – syndrom prehomicydalny 143
3.6. Charakterystyka różnych typów zabójstw i wybrane czynniki je determinujące 152
4. Wybrane zagadnienia dotyczące diagnozy resocjalizacyjneji penitencjarnej oraz możliwości resocjalizacji sprawców zabójstw 209
4.1. Diagnoza resocjalizacyjna i penitencjarna – wybrane zagadnienia 209
4.2. Oddziaływania penitencjarne wobec sprawców zabójstw i możliwości ich resocjalizacji 225
5. Rozwiązania metodologiczne przyjęte w badaniach własnych 247
5.1. Usytuowanie podjętej problematyki w teoriach nauk społecznych 247
5.2. Procedura postępowania badawczego 248
5.3. Przedmiot i cele badań 249
5.4. Problemy badawcze i hipotezy 250
5.5. Zmienne i wskaźniki 256
5.6. Model metodologiczny badań 260
5.7. Rodzaj podjętych badań 261
5.8. Metody, techniki, narzędzia badawcze 262
5.9. Organizacja i procedura badań 269
6. Analiza ilościowa uzyskanych wyników badań 277
6.1. Charakterystyka badanej zbiorowości 278
6.2. Charakterystyka sytuacji rodzinnej badanych sprawców w kontekście popełnionych zabójstw 283
6.3. Sytuacja w środowiskach szkolno-rówieśniczych a popełnianie zabójstw 320
6.3.1. Relacje z rówieśnikami i pozycja w grupach rówieśniczych a popełnianie zabójstw 320
6.3.2. Relacje z nauczycielami a dokonywanie zabójstw 336
6.4. Symptomy zaburzeń w zachowaniu i wcześniejszej aktywności przestępczej a dokonywanie zabójstw 339
6.5. Komponenty kontroli społecznej a dokonywanie zabójstw 349
6.6. Działania innych osób będące źródłem szkodliwych bodźców 362
6.6.1. Blokowanie możliwości osiągania pozytywnych celów w życiu 363
6.6.2. Blokowanie dostępu do pozytywnych bodźców(sytuacje trudne) a dokonywanie zabójstwa 371
6.7. Dysonans między aspiracjami, oczekiwaniami i faktycznymi możliwościami realizacji celów a dokonywaniem zabójstw 380
6.7.1. Poczucie relatywnej deprywacji w sferze materialnej 380
6.7.2. Poczucie relatywnej deprywacji związane ze sferą towarzysko-erotyczną 384
6.7.3. Poczucie relatywnej deprywacji w zakresie sfery edukacyjno-zawodowej 387
6.7.4. Subiektywne poczucie możliwości realizacji planów życiowych i respektowanie przysługujących jednostce praw 389
6.8. Korelaty osobowościowe a popełnianie zabójstw 393
6.8.1. Zachowania agresywne ustalone na podstawieSkali Agresji Bussa–Durkee (SABD) 394
6.8.2. Poziom nasilenia cech introwertywnych i ekstrawertywnych ustalonych na podstawie inwentarza EPQ-R 401
6.9. Czynniki sytuacyjne i motywacyjne związane z popełnionymzabójstwem 407
7. Analiza jakościowa materiału badawczego oraz wskazania resocjalizacyjne 415
7.1. Analiza przypadków 422
7.2. Reprezentacja przypadków w przekroju 543
7.3. Modelowe ujęcie sprawców zabójstw 573
7.4. Projekt oddziaływań resocjalizacyjnych wobec sprawców zabójstw 584
7.5. Możliwości oddziaływań resocjalizacyjnych uwzględniające modelowe ujęcia sprawców zabójstw z przykładowymi rozwiązaniami resocjalizacyjnymi 595
7.5.1. Możliwości oddziaływań resocjalizacyjnych wobec zabójców seryjnych 595
7.5.2. Możliwości oddziaływań resocjalizacyjnych wobec zabójców seksualnych 602
7.5.3. Możliwości oddziaływań resocjalizacyjnych wobec sprawców zabójstw działających dla zysku w celu zdobycia walorów należących do ofiary (zabójcy ekonomiczni)oraz działających na zlecenie innej osoby 610
7.5.4. Możliwości oddziaływań resocjalizacyjnych wobec sprawców emocjonalno-lękowych 618
7.5.5. Możliwości oddziaływań resocjalizacyjnych wobec sprawców emocjonalno-agresywnych 624
Syntetyczne wnioski z badań 629
Bibliografia 647
Aneks 663
