Kościół Rzymskokatolicki a kultura fizyczna
Książka składa się z czterech części, ułożonych w logiczną całość, a mianowicie od rozważań na najwyższym szczeblu teoretycznej ogólności, rozważań filozoficznych i teologicznych, poprzez nauczanie społeczne Kościoła na temat kultury fizycznej oraz w sposób celowy wyodrębnione w jedną z części nauczanie Jana Pawła II, do postaw Kościoła katolickiego, na które składa się zarówno wiedza i stosunek emocjonalny hierarchii Kościoła do kultury fizycznej jak i praktyczne działania organizacyjne w dziedzinie kultury fizycznej. W pierwszej części zatytułowanej
Kultura fizyczna w świetle filozofii i teologii zostało omówionych pięć zagadnień. Pierwsze z nich zostało poświęcone filozoficznym i teologicznym podstawom kultury fizycznej. Podstawy te zostały zarysowane w sposób chronologiczny na podstawie dorobku takich autorytetów chrześcijańskich jak Aureliusz Augustyn, Tomasz z Akwinu, J. Maritain, E. Gilson, E. Mounier oraz P. Teilhard de Chardin. Drugie dotyczy kwestii kultury fizycznej omawianej przez pryzmat archetypu chrześcijańskiego, innymi słowy, przez pryzmat chrześcijańskiej symboliki. Tutaj zostały przedstawione fundamentalne kwestie kultury fizycznej poprzez odwołanie się do pewnych wzorów, modeli chrześcijańskich, historycznie oddalonych w czasie, ale w porządku teologicznym aktualnych i mających zastosowanie w wyjaśnianiu współczesności. Trzecie poświęcone jest kwestiom etycznym rozpatrywanym w kontekście sportu. Tutaj zostały omówione zagadnienia szczegółowe z wykorzystaniem podziałów i charakterystycznej dla etyki terminologii. Zwrócono uwagę na potrzebę etyki w sporcie, omówiono rozumienie i przedmiot etyki sportu, czym jest moralna powinność, jaką rolę odgrywa sumienie, aby skoncentrować swą uwagę na metafizyce moralności w sporcie. Czwarte zagadnienie dotyczy kwestii zapomnianych już chyba w naukach społecznych o kulturze fizycznej, a mianowicie kwestii aretologicznych. Aretologia jest nauką o cnotach, którą z tak wielkim powodzeniem rozwijali nasi wielcy nauczyciele okresu starożytności greckiej, tacy jak Sokrates, Platon, Arystoteles, ale także w okresie średniowiecza Tomasz z Akwinu. To oni wypracowali zestaw cnót kardynalnych, które w życiu każdego człowieka, w tym także sportowca, winny być drogowskazami. Do nich z pewnością należą roztropność, sprawiedliwość, umiarkowanie i męstwo. Rozważania kończą się próbą odpowiedzi na pytanie, czy sport potrzebuje aretologii? Piąte zagadnienie poświęcone jest omówieniu i ukazaniu sportu w świetle dwóch wielkich prądów myślowych w kulturze europejskiej, a mianowicie humanizmu antyteistycznego oraz humanizmu katolickiego. Okazuje się, że wymienione prądy, nie wnikając w uzasadnienia szczegółowe i analizując je pod kątem kultury fizycznej, nie są wobec siebie antynomiczne, ale w jakimś sensie komplementarne. Przynajmniej jeśli chodzi o warstwę argumentacyjną w wymiarze racjonalnym i ograniczoną do świata doczesnego. Argumentacja teologiczna nie ma charakteru opozycyjnego, ale wzmacniający i obudowujący kulturę fizyczną dodatkowymi wartościami, które ją wspierają i nobilitują. W części drugiej zatytułowanej Kultura fizyczna a społeczne nauczanie Kościoła pomieszczone zostały trzy zagadnienia. Pierwsze z nich dotyczy wyjaśnienia inspiracji biblijnych dla kultury fizycznej. Przedstawione zostały zapisy biblijne, interpretowane w duchu soborowym, które odnoszą się do podstawowych wartości kultury fizycznej. Ukazana została wartość ciała w kontekście kreacjonizmu bożego, w swej funkcji znakowej, a także w kontekście metafor św. Pawła. Drugie zagadnienie poświęcone zostało przedstawieniu poglądów papieży na kulturę fizyczną od Piusa X, poprzez Piusa XI, Piusa XII, Jana XXIII, Sobór Watykański II do Pawła VI. Ukazana w ten sposób została ewolucja poglądów papieży oraz Soboru względem kultury fizycznej. Nie tyle chodzi o zmianę stanowiska, bowiem zapoczątkowana przez Piusa X linia argumentacyjna, odwołująca się do zapisów Pisma świętego i nauki Doktorów Kościoła, pozostawała bez zmiany, ile raczej potwierdzanie przez kolejnych papieży wypracowanego, pozytywnego stanowiska wobec kultury fizycznej. Trzecie zagadnienie dotyczy prezentacji nauczania społecznego na temat kultury fizycznej episkopatów narodowych. Mamy tu do czynienia z nauczaniem na temat kultury fizycznej na poziomie kościołów narodowych, lokalnych. Omówionych zostało pięć listów pasterskich wydanych przez Episkopat Włoch, Portugalii i Polski (3 listy). Na część trzecią zatytułowaną Jana Pawła II wizja kultury fizycznej składają się cztery zagadnienia. W pierwszym z nich zostały przedstawione kwestie fundamentalne dla kultury fizycznej, takie jak: sport w kontekście dowartościowania świata doczesnego, sport w kontekście nobilitacji ludzkiego ciała, dowartościowanie ciała jako warunek nobilitacji sportu i sport w kontekście etyki. W drugim zagadnieniu podjęto próbę interpretacji uniwersalnego przesłania Jana Pawła II w odniesieniu do świata sportu. Tutaj wykorzystano nauczenie papieża podczas pielgrzymki do Polski w 1999 roku, która była najdłuższa i uznana za najbardziej sentymentalną. Skoncentrowano uwagę na takich wartościach jak sprawiedliwość, wiara, rozum, wolność, prawda, wychowanie, miłość, postęp, świętość i wiele innych, które omówiono w kontekście sportu. Trzecie zagadnienie dotyczy nauczania Jana Pawła II podczas Wielkiego Jubileuszu Sportowców Roku 2000. Obejmuje ono takie kwestie jak: sport w służbie rozwoju człowieka integralnego, sport jako szkoła ludzkich charakterów, sportowcy jako atleci ducha i zagrożenia dla sportu. Wszystkie wystąpienia Jana Pawła II, przesycone wielką mądrością i mistyką, były z jednej strony rachunkiem sumienia dla sportu, z drugiej natomiast modlitwą za sport. Czwarte, ostatnie zagadnienie zostało poświęcone koncepcji turystyki Jana Pawła II, który, dostrzegając dynamiczny rozwój tej dziedziny, widzi w niej szansę na humanizację i personalizację relacji międzyludzkich. Podejmuje kwestie ewangelizacji przez turystykę, budowania przyjaźni między ludźmi i narodami, solidarności z ubogimi, ekologicznych postaw ludzi, ale także zwraca uwagę na patologie turystyki. Na część czwartą zatytułowaną Postawy Kościoła wobec kultury fizycznej składają się cztery zagadnienia. Dwa z nich poświęcone zostały praktyce Kościoła rzymskokatolickiego w dziedzinie kultury fizycznej, wyrażającej się z jednej strony w organizacji i działalności stowarzyszeń kultury fizycznej, z drugiej natomiast na praktycznych działaniach Kościoła mających na celu dokonanie swoistej sanacji sportu. Dwa kolejne zagadnienia dotyczą postaw wobec kultury fizycznej Kościoła hierarchicznego. Dotyczy to zarówno członków Episkopatu Polski, księży diecezjalnych i zakonnych, ale także nielicznej zbiorowości świeckich. Omówione także zostały postawy najmłodszej części hierarchii Kościoła rzymskokatolickiego w stosunku do interesującej nas dziedziny, a mianowicie postawy alumnów wyższych seminariów duchownych Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce. Tak skonstruowana całość ma zasygnalizowany wcześniej pewien logiczny porządek, choć świadomi jesteśmy jej słabych punktów i niedoskonałości. Polegają one przede wszystkim na asymetryczności omawianych problemów, zarówno jeśli chodzi o obszerność wywodu jak i merytoryczne pogłębienie prowadzonych analiz. Nie uwzględniono ponadto wszystkich możliwych pól analizy. W sposób bardzo ograniczony potraktowano kwestie chrześcijańskiego wychowania do kultury fizycznej, nie uwzględniono także znaczących systemów wypracowanych w ramach zgromadzeń zakonnych, jak choćby pijarskiego czy salezjańskiego. Są i inne drobniejsze niedociągnięcia i uchybienia, które uważny czytelnik z łatwością wychwyci. Niezależnie od wszystkiego, wiedzieć należy, że jest to pierwsza próba w Polsce tak kompleksowego ujęcia zagadnienia. Wcześniej ukazały się na naszym rynku wydawniczym prace napisane z pozycji filozofii autorstwa ks. S. Kowalczyka, J. Kosiewicza, M. Mylika oraz rozdziały książkowe ks. M. Krąpca, z pozycji teologii ks. J. Cygana, ks. H. Skorowskiego, ks. M. Graczyka, A. Smolenia, ks. F. Siega, ks. P. Kasiłowskiego, ks. A. Potockiego, ks. Z. Łyko, z pozycji pedagogiki ks. K. Misiaszka, A. Pawłuckiego, ks. J. Marszałka, ks. J. Niewęgłowskiego, M. Barlak, ks. R. Pawlasa, ks. S. Chrobaka, ks. J. Jońca, z pozycji historii M. Ponczka i E. Małolepszego. Autor pracy zajmuje się niniejszą problematyką od blisko 30 lat, a zadebiutował swoim pierwszym tekstem w 1985 roku zatytułowanym Ontologiczne wyznaczniki aksjologii ludzkiego ciała we współczesnej filozofii i teologii katolickiej, zamieszczonym w Roczniku Teologicznym ChAT. Ukazał tym samym niejako nowy obszar prowadzenia badań naukowych z pozycji nauk społecznych o kulturze fizycznej.
Wstęp
Część I KULTURA FIZYCZNA W ŚWIETLE FILOZOFII I TEOLOGII
1. Filozoficzne i teologiczne podstawy kultury fizycznej
1.1. Augustyna wizja ciała jako więzienia duszy
1.2. Zrównoważona koncepcja ciała Tomasza z Akwinu
1.3. Personalistyczna koncepcja ciała J. Maritaina i E. Gilsona
1.4. E. Mouniera aktywistyczna koncepcja ciała
1.5. Ciało w koncepcji ewolucjonistycznej P. Teilharda de Chardin
2. Kultura fizyczna a chrześcijański archetyp
2.1. Symbol odsyła do archetypu
2.2. Archetyp Adama
2.3. Archetyp Jezusa Chrystusa
2.4. Archetyp kreacji
2.5. Aktywność człowieka a zbawienie
2.6. Człowiek w kontekście prawd wiary
3. Rozważania o etyce sportu
3.1. Potrzeba refleksji etycznej w sporcie
3.2. Rozumienie i przedmiot etyki sportu
3.3. Moralna powinność, czyn dobry i słuszny
3.4. Sumienie jako norma moralnego działania
3.5. Od etyki do metafizyki moralności w sporcie
4. Potrzeba aretologii sportu
4.1. Idea i realia sportu
4.2. Etyczne korzenie szansą sanacji sportu
4.3. Sokratesa cnota jako związek wiedzy i dobra
4.4. Platona cnota jako ład i harmonia duszy
4.5. Arystotelesa cnota jako „złoty środek
4.6. Akwinaty synteza aretologii greckiej i biblijnej
4.6.1. Roztropność
4.6.2. Sprawiedliwość
4.6.3. Umiarkowanie
4.6.4. Męstwo
4.7. Czy sport potrzebuje aretologii?
5. Sport w wymiarze moralnym i religijnym
5.1. Antyteistyczny humanizm
5.2. Katolicki humanizm
Część II KULTURA FIZYCZNA A SPOŁECZNE NAUCZANIE KOŚCIOŁA
1. Biblia a kultura fizyczna
1.1. Ciało w kontekście kreacjonizmu
1.2. Aktywność w ciele i poprzez ciało
1.3. Ciało jako znak
1.4. Metafory sportowe
2. Kultura fizyczna w społecznym nauczaniu Kościoła
2.1. Poparcie idei wskrzeszenia igrzysk przez Piusa X
2.2. Pius XI jako rzecznik sportu i turystyki
2.3. Piusa XII sport w służbie rozwoju człowieka
2.4. Moralne wsparcie igrzysk przez Jana XXIII
2.5. Sobór Watykański II na temat sportu
2.6. Akceptacja i podziw dla sportu Pawła VI
3. Sport w nauczaniu episkopatów narodowych
3.1. Sport a życie chrześcijańskie – Episkopat Włoch
3.2. Sport w służbie człowieka – Episkopat Portugalii
3.3. Episkopat Polski na temat sportu i turystyki
3.3.1. O zagrożeniach zdrowia i sportu
3.3.2. O chrześcijańskich walorach turystyki
3.3.3. W obronie „dobrych zawodów”
Część III JANA PAWŁA II WIZJA KULTURY FIZYCZNEJ
1. Ciało i sport w wizji Jana Pawła II
1.1. Sport w kontekście dowartościowania świata doczesnego
1.2. Sport w kontekście nobilitacji ludzkiego wysiłku
1.3. Dowartościowanie ciała jako warunek akceptacji sportu
1.4. Sport w kontekście etyki
2. Przesłanie Jana Pawła II do świata sportu
2.1. Integracja myśli i czynu
2.2. Sport jako skarbiec wartości
2.3. Cierpienie dla sprawiedliwości
2.4. Wiara i rozum
2.5. Wolność i prawda
2.6. Wychowanie do pokoju
2.7. Sport i bieda
2.8. Miłość buduje mosty
2.9. Pochwała postępu
2.10. Szacunek dla życia i środowiska naturalnego
2.11. Sport i wychowanie
2.12. Błogosławiony wysiłek sportowców
2.13. Sport może prowadzić do świętości
3. Jana Pawła II rachunek sumienia dla sportu
3.1. Sport w służbie rozwoju człowieka integralnego
3.2. Sport jako szkoła ludzkich charakterów
3.3. Sportowcy jako atleci wartości duchowych
3.4. Zagrożenia sportu
4. Jana Pawła II koncepcja turystyki
4.1. Teoretyczne ujęcia turystyki
4.2. Jan Paweł II na temat turystyki
4.2.1. Ewangelizacja przez turystykę
4.2.2. Turystyka w służbie przyjaźni między ludźmi i narodami
4.2.3. Turystyka w kształtowaniu ekologicznych postaw
4.2.4. Turystyka w służbie solidarności z ubogimi
4.2.5. Patologie turystyki
Część IV POSTAWY KOŚCIOŁA WOBEC KULTURY FIZYCZNEJ
1. Stowarzyszenia kultury fizycznej III Rzeczypospolitej
1.1. Teoretyczne zaplecze chrześcijańskiej kultury fizycznej
1.2. Tradycje chrześcijańskiej kultury fizycznej
1.3. Praktyka chrześcijańskich stowarzyszeń kultury fizycznej
2. Rola kościołów chrześcijańskich w ideowej sanacji sportu
2.1. Teoretyczno-religijne uwarunkowania sportu
2.2. Społeczno-praktyczny wymiar sportu
3. Postawy ludzi Kościoła wobec kultury fizycznej
3.1. Wartości kultury fizycznej
3.2. Socjologiczny portret badanej zbiorowości
3.2.1. Wiek badanych
3.2.2. Pochodzenie społeczne
3.3. Akceptacja kultury fizycznej
3.3.1. Kardynałowie, arcybiskupi, biskupi
3.3.2. Księża diecezjalni
3.3.3. Księża zakonni
3.3.4. Świeccy mężczyźni
4. Postawy kleryków wobec kultury fizycznej
4.1. Charakterystyka badanej zbiorowości
4.2. Charakterystyka terenu badań
4.3. Charakterystyka postaw względem kultury fizycznej badanych w 1993 i 2002 roku
4.3.1. Wiedza kleryków na temat kultury fizycznej
4.3.2. Stosunek emocjonalny kleryków do kultury fizycznej
4.3.3. Zachowania kleryków w dziedzinie kultury fizycznej
Bibliografia
Indeks nazwisk
