Resocjalizacja
W pracy resocjalizacyjnej pedagog nie tylko posługuje się posiadaną wiedzą i zdobytymi kompetencjami, lecz także wyciska na podopiecznym piętno własnej osobowości i stylu funkcjonowania, żeby pomóc mu zmienić swoje życie. Zadaniem wychowawcy jest dopasowanie posiadanej wiedzy i wykorzystywanych technik pracy z osobowością własną i podopiecznego. W niniejszej książce omówiono głównie kluczowe umiejętności i techniki stosowane w pracy resocjalizacyjnej z nieletnimi.
Opisane umiejętności mogą być wykorzystywane zarówno w warunkach środowiska otwartego, placówkach resocjalizacyjnych pobytu dziennego, jak i ośrodkach całodobowych. Przedstawiona propozycja jest wynikiem przemyśleń i doświadczeń autora zdobytych w pracy z dziećmi i młodzieżą. Autor uważa, iż teorie poznawczo-behawioralne są godne uwagi w pedagogice resocjalizacyjnej. Wskazują na nieadekwatne treści poznawcze osób niedostosowanych społecznie, zalecają określone strategie zaradcze oraz uczą specyficznych sposobów rozwiązywania problemów wykorzystując instrukcje, modelowanie, ukierunkowane ćwiczenia i informacje zwrotne.
Dla pełniejszego zilustrowania problemu oraz ze względu na poruszany obszar i cel opracowania w książce zostały podane przykłady zaczerpnięte z doświadczenia zawodowego autora.
W książce autor chce pokazać Czytelnikom możliwości wykorzystania w pracy resocjalizacyjnej empatii, autorytetu, asertywności, sposoby motywowania wychowanków oraz rozwiązywania problemów. Oddana do ich rąk książka opisuje między innymi, jak kształtować prospołeczne umiejętności u nieletnich niedostosowanych społecznie. Uwzględnia wiele technik i umiejętności psychokorekcyjnych, takie jak: aktywne słuchanie, odzwierciedlanie, rozmowy motywacyjne czy praca zorientowana na rozwiązanie problemu.
Zdolność do kształtowania prospołecznych umiejętności u nieletnich niedostosowanych społecznie jest jedną z kluczowych kompetencji pedagoga resocjalizacyjnego, która determinuje efektywność podejmowanych przez niego oddziaływań. Im więcej będzie się o tym mówiło, pisało i uczyło, tym większe korzyści będą odnosiły osoby niedostosowane społecznie, praktycy oraz społeczeństwo.
Książka ta będzie pomocna zarówno dla teoretyków, jak i praktyków. Ponieważ uwzględnia zarówno teoretyczny, jak i praktyczny aspekt resocjalizacji, jest ona skierowana do szerokiego grona odbiorców. Polecamy studentom, badaczom, pedagogom resocjalizacyjnym, psychologom i socjologom zainteresowanym tą tematyką. Dla badaczy może być inspiracją do rozwijania teorii i prowadzenia studiów nad skutecznością interwencji psychokorekcyjnych, a dla praktyków – do pewnych rozważań porządkujących ich warsztat pracy. Książka jest zaadresowana przede wszystkim do tych osób, które chcą rozwijać swoje umiejętności wychowawcze potrzebne w pracy z osobami niedostosowanymi społecznie.
Wprowadzenie 9
Rozdział 1. Zastosowanie teorii poznawczo-behawioralnych w pracy resocjalizacyjnej 13
Rozdział 2. Skuteczność interwencji resocjalizacyjnych 17
Rozdział 3. Znaczenie relacji wychowawczej w pracy pedagoga resocjalizacyjnego 21
3.1. Relacja wychowawcza w resocjalizacji nieletnich 21
3.2. Aspekty relacji wychowawczej 25
3.3. Specyfika relacji wychowawczej w zależności od etapu pracy z nieletnim 27
Rozdział 4. Złożoność prospołecznego modelowania 31
4.1. Podnoszenie poziomu uspołecznienia 32
4.2. Reakcja wychowawcy na postępowanie podopiecznego i modelowanie zachowań prospołecznych 34
Rozdział 5. Rozpoczęcie pracy resocjalizacyjnej 37
5.1. Pierwszy kontakt 37
5.2. Kontrakt między wychowawcą a nieletnim 38
Rozdział 6. Motywowanie podopiecznych 43
6.1. Dlaczego ludzie się zmieniają? 43
6.2. Kształtowanie motywacji 45
6.3. Zasady motywowania podopiecznego 50
6.3.1. Wyrażanie empatii 50
6.3.2. Konfrontacja 52
6.3.3. Unikanie wchodzenia w spór 54
6.3.4. Pokonywanie oporu 55
6.3.5. Kształtowanie poczucia własnej skuteczności 56
6.4. Podstawowe umiejętności niezbędne do pracy nad motywacją podopiecznego 57
6.4.1. Afirmacja 57
6.4.2. Aktywne słuchanie 58
6.4.3. Stosowanie otwartych pytań 59
6.4.4. Podsumowywanie i słuchanie z odzwierciedleniem 59
6.4.5. Formułowanie celów 59
6.4.6. Nagradzanie 61
Rozdział 7. Cechy skutecznego wychowawcy 63
7.1. Wiarygodność 63
7.2. Zaufanie 63
7.3. Zaangażowanie 64
7.4. Optymizm pedagogiczny 65
7.5. Konsekwencja 66
7.6. Cierpliwość 67
7.7. Poczucie humoru i zabawa 68
7.8. Kreatywność i elastyczność 70
7.9. Energia 71
Rozdział 8. Umiejętności diagnostyczne i psychokorekcyjne 73
8.1. Obserwacja 73
8.1.1. Obserwacja przekazu niewerbalnego 74
8.1.2. Obserwacja ekspresji werbalnej 74
8.1.3. Obserwacja związku między zachowaniem werbalnym i niewerbalnym 75
8.1.4. Obserwacja osobistych reakcji 76
8.2. Wywiad 76
8.3. Zadawanie pytań 77
8.4. Dobór słów, formułowanie instrukcji, poleceń i myśli 79
8.5. Strukturyzowanie działań resocjalizacyjnych 81
8.6. Techniki skoncentrowane na rozwiązaniu problemu 82
8.7. Poszukiwanie mocnych stron 87
8.8. Kwestionowanie zasadności przekonań 88
8.9. Weryfikowanie oczekiwań 88
8.10. Interpretacja 90
8.11. Doradzanie 92
8.12. Odsłanianie się 95
8.13. Ustalanie granic psychologicznych 97
8.14. Kontrolowanie bodźców 101
8.15. Treningi umiejętności społecznych 102
8.16. Zwiększanie tolerancji na dyskomfort psychiczny 107
8.17. Komunikat „ja” 108
8.18. Prewencyjny komunikat „ja” 110
8.19. Informacje zwrotne 111
8.20. Metafory 116
8.21. Techniki relaksacyjne 116
8.22. Zadania domowe 117
Rozdział 9. Zakończenie pracy z podopiecznym 119
Bibliografia 123
