Systematyka narzędzi doskonalenia procesów produkcyjnych dla organizacji uczących się
Współczesne przedsiębiorstwa znalazły się w sytuacji, w której zdolność dynamicznej adaptacji do zmieniających się warunków rynkowych jest kluczowym czynnikiem przewagi konkurencyjnej. Oznacza to, że wszyscy pracownicy przedsiębiorstw odpowiedzialni i zaangażowani w procesy muszą być wyposażeni w odpowiednie narzędzia, umożliwiające im szybkie i łatwe podejmowanie skutecznych działań doskonalących we wszystkich obszarach tworzenia wartości dla klienta. W przedsiębiorstwach produkcyjnych doskonalenie procesów (Process Improvement), rozumiane jako zwiększanie zdolności procesów do spełniania wymagań, jest realizowane w postaci dwóch strategii: działań ekstensywnych oraz intensywnych.
Podstawą realizacji strategii działań intensywnych (small-step ongoing improvement activities) jest efektywne wykorzystywanie posiadanych zasobów, ze szczególnym uwzględnieniem zasobów informacyjnych. W zarządzaniu jakością, obejmującym wspomnianą funkcję doskonalenia, do pozyskiwania oraz przetwarzania danych i informacji wykorzystuje się instrumenty określane tradycyjnie narzędziami jakości (NJ). Dzięki nim dostarcza się decydentom odpowiednio przetworzone informacje, niezbędne do podejmowania działań: korekcyjnych, korygujących, zapobiegawczych, wreszcie – doskonalących w procesach produkcyjnych.
Wykorzystanie tych instrumentów w warunkach praktyki przedsiębiorstw produkcyjnych jest jednak ograniczone ze względu na ich bogactwo i różnorodność, wynikającą między innymi z przenikania się różnych, współczesnych koncepcji zarządzania przedsiębiorstwami (TQM, Six Sigma, LM). Opracowanie ułatwionego sposobu dostępu do potrzebnych w danych warunkach organizacyjno-produkcyjnych narzędzi jakości stało się przesłanką napisania dysertacji.
Za podstawowe cele przeprowadzonych badań uznano: 1) opracowanie systematyki narzędzi doskonalenia procesów produkcyjnych, poprzedzonej przeglądem osiągnięć naukowej organizacji i zarządzania, ze szczególnym uwzględnieniem klasyfikowania technik organizatorskich i kierowniczych – w tym metod badania i organizowania pracy; 2) zgromadzenie informacji, pozwalających w praktyce na ułatwiony dostęp do właściwych narzędzi i metod zarządzania jakością, będących uzupełnieniem wiedzy zgromadzonej w literaturze przedmiotu; 3) opracowanie nowej metody doboru oraz stosowania narzędzi i metod zarządzania jakością w warunkach praktyki produkcyjnej wraz z implementacją programową metody. Osiągnięcie postawionych celów wymagało studiów literaturowych, badań sondażowych w przedsiębiorstwach (klasą rozpatrywanych w dysertacji organizacji są przedsiębiorstwa produkcyjne) oraz zaprojektowania rozwiązania informatycznego, umożliwiającego w praktyce przemysłowej łatwy i szybki dostęp do instrumentów zarządzania jakością.
Dysertacja składa się z sześciu rozdziałów, w których przedstawiono sposoby realizacji postawionych w pracy celów oraz zweryfikowano postawione tezy naukowe. W rozdziale pierwszym, stanowiącym wprowadzenie, zwrócono uwagę na rolę oraz znaczenie informacji i zasobów wiedzy w procesach uczenia się organizacji, ukierunkowanych na doskonalenie organizacji oraz jej procesów. W rozdziale drugim przedstawiono historię rozwoju myśli naukowej w dziedzinie organizacji i zarządzania ze szczególnym uwzględnieniem technik organizatorskich i kierowniczych, w tym – metod badania i organizacji pracy produkcyjnej. W rozdziale trzecim podzielono logicznie narzędzia doskonalenia procesów produkcyjnych, co umożliwiło włączanie do opracowanej systematyki instrumentów innych koncepcji zarządzania. W rozdziale czwartym przedstawiono przebieg oraz wyniki badania sondażowego, przeprowadzonego na reprezentatywnej próbie przedsiębiorstw produkcyjnych, nt. stopnia znajomości, obszarów wykorzystania oraz przydatności szerokiego spektrum narzędzi oraz metod zarządzania jakością; zgromadzona w ten sposób wiedza została wprowadzona do systemu informatycznego klasy SWD. W rozdziale piątym dysertacji opisano autorską metodę wzorca kryteriów oraz jej implementację programową w postaci komputerowego systemu wspomagania decyzji w zakresie doboru oraz stosowania narzędzi i metod zarządzania jakością – z przeznaczeniem do wykorzystania w warunkach przemysłowych. W części prac związanych z tworzeniem oprogramowania sięgnięto po rozwiązania z obszaru inżynierii oprogramowania. Podsumowanie rozważań teoretycznych oraz badań empirycznych zawarto w zakończeniu pracy (rozdział szósty) w formie wniosków; mają one charakter uogólnień i odnoszą się do przyjętych hipotez badawczych.
Streszczenie 5
Wykaz ważniejszych skrótów i oznaczeń 7
1. Wprowadzenie 9
1.1. Zarządzanie przedsiębiorstwem produkcyjnym w dobie gospodarki opartej na wiedzy – postulat ciągłego doskonalenia oraz „uczenia się” organizacji 9
1.2. Sformułowanie problemu badawczego, cel i zakres pracy 11
2. Klasyczne oraz współczesne instrumenty zarządzania 17
2.1. Rozwój myśli naukowej w dziedzinie organizacji i zarządzania z uwzględnieniem polskiego dorobku 17
2.2. Prawa i zasady naukowej organizacji 23
2.3. Klasyczne instrumenty zarządzania 26
2.3.1. Definicje instrumentów zarządzania 26
2.3.2. Klasyfikacje instrumentów zarządzania 27
2.3.3. Poprzednicy współczesnych instrumentów zarządzania jakością 32
3. Instrumentarium doskonalenia procesów produkcyjnych – próba systematyzacji 41
3.1. Różnorodność koncepcji zarządzania przedsiębiorstwami 41
3.2. Historia rozwoju zarządzania jakością 42
3.2.1. Definicje instrumentów zarządzania jakością 49
3.3. Systematyka narzędzi zarządzania jakością 52
3.3.1. Kryteria klasyfikacji narzędzi zarządzania jakością 52
3.3.2. Narzędzia jakości w metodykach postępowania organizatorskiego 57
3.3.3. Autorska systematyka narzędzi zarządzania jakością 61
4. Badanie stopnia znajomości, wykorzystania oraz przydatności narzędzi i metod zarządzania jakością w przedsiębiorstwach produkcyjnych 67
4.1. Przegląd literatury przedmiotu 67
4.2. Badania sondażowe przeprowadzone w przedsiębiorstwach produkcyjnych regionu Wielkopolska 73
4.2.1. Opis procesu badawczego 73
4.2.2. Omówienie wyników badań 85
4.2.1.1. Analiza jakościowa 85
4.2.1.2. Analiza ilościowa 163
5. System doboru i stosowania narzędzi oraz metod zarządzania jakością na potrzeby doskonalenia procesów produkcyjnych 183
5.1. Nowa metoda doboru narzędzi i metod zarządzania jakością 183
5.2. System wspomagania doboru narzędzi i metod zarządzania jakością na potrzeby doskonalenia procesów produkcyjnych 201
6. Podsumowanie i wnioski 201
Załączniki 207
Załącznik 1 207
Załącznik 2 209
Załącznik 3 212
Załącznik 4 220
Załącznik 5 221
Literatura 225
Abstract 235
