Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych
Rozwój to proces pozytywnych zmian jakościowych, strukturalnych i ilościowych. Dla regionu oznacza to całokształt przemian w strukturze gospodarki, przeobrażeń jednostek gospodarczych, poziomu życia, powstawania nowych wartości intelektualnych, ewolucji zjawisk kulturowych odczuwanych pozytywnie zarówno przez przedstawicieli władzy i przedsiębiorców, jak i przez mieszkańców regionu. Aby stymulować rozwój konkretnego obszaru, warto przyjąć założenia dotyczące rozwoju, bazując bądź to na koncepcji konwergencji1 rozwoju, bądź polaryzacji. Ta ostatnia, przedstawiona przez G. Myrdala w 1957, roku eksponuje złożoność determinant i wskazuje, że poziom rozwoju regionu jest wypadkową długotrwałego procesu zmian, które kształtują się pod wpływem czynników ekonomicznych, społecznych i kulturowych. Współcześnie koncepcja ta, po dopracowaniu przez F. Perrouxa (koncepcja biegunów wzrostu), O. Hirschmana (procesy filtracji i infiltracji) i J. Friedmana oraz W. Alonso (koncepcja rdzeni i peryferii), znana jest pod nazwą modelu kumulatywnej przyczynowości N. Kaldora. Proces rozwoju regionalnego polega na tworzeniu się biegunów wzrostu i różnicowaniu struktur poprzez polaryzację układu ekonomicznego. Bieguny wzrostu tworzą się, ewoluują i zanikają pod wpływem rozprzestrzeniania się innowacji oraz oddziaływania bodźców rozwojowych. Pogłębianie zróżnicowania poziomu rozwoju regionu następuje, w miarę upływu czasu, w związku z istnieniem w funkcjonujących strukturach systemowych mechanizmów przyczynowo-skutkowych. Oddziaływania na zasadzie sprzężeń zwrotnych uruchamiają proces wzmacniania pozytywnego (rozwój) lub w kierunku negatywnym (recesję). Rozpoznanie tych relacji oraz działań lub bodźców stymulujących lub hamujących zarówno procesy rozwoju, jak i recesji stanowi podstawę kształtowania polityki regionalnej i podejmowania interwencji przez decydentów lub władzę lokalną.
W badaniach realizowanych w Politechnice Poznańskiej w ramach projektu „Foresight »Sieci gospodarcze Wielkopolski« – scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę” przyjęto założenie, że możliwe jest rozpoznanie (przynajmniej częściowo) uprzednio wspomnianych mechanizmów systemowych oraz determinant transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych.
W pracach nad projektem przyjęto klasyczny scenariusz działań, przewidując następujące etapy prac:
1) analizy (ilościowe, jakościowe);
2) budowa modelu (sieć zależności, model procesu);
3) weryfikacja drogą konsultacji społecznych;
4) opracowanie założeń dotyczących implementacji (scenariusze).
Prezentowana książka dotyczy części analitycznej prac nad projektem i stanowi w znacznej mierze kontynuację opracowania pt.: „Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych” wydanej w Politechnice Poznańskiej wiosną 2010 roku.
Zawarte w niniejszym opracowaniu syntezy raportów badawczych są efektem prac realizowanych w projekcie na rzecz zadania trzeciego dotyczącego tendencji i megatrendów. Opisano tu także zjawiska występujące w gospodarce narodowej, europejskiej i światowej, oddziałujące na potencjał Wielkopolski oraz procesy przekazu, dyfuzji i transformacji wiedzy, a dotyczące tożsamości lokalnej, modelowych rozwiązań i standardów zarządzania, czy aktualnych potrzeb przedsiębiorców. Określenie tendencji, rozumianej jako ukierunkowywanie procesów, dążność do czegoś, dyspozycja do działania lub skłonność, wymaga obserwacji w długim okresie czasu, a także – w miarę możliwości wynikających z dostępności danych – analiz statystycznych, pozwalających na wyznaczenie trendu. Ponieważ teraźniejszość traktować należy jako przesłankę dla przyszłości, potrzebna jest również diagnoza stanu rzeczy oraz przebiegu wybranych procesów w regionie. Inaczej trudno jest wnioskować zarówno o oczekiwaniach, jak i o istniejącym potencjale rozwojowym, które należałoby uwzględnić podczas budowania scenariuszy zmian wspomagających kreowanie Innowacyjnej Wielkopolski.
Przedstawiane tu badania podjęto w celu zidentyfikowania czynników (ich stanu i – tam gdzie to możliwe – tendencji zmian lub kierunków ewolucji) istotnych dla przekazu, rozpowszechniania i transformowania wiedzy na potrzeby funkcjonowania w realiach sieci gospodarczych w Wielkopolsce. W przyszłości zaprezentowane tu wyniki prac, łącznie z wynikami badań prowadzonych metodą Delphi oraz wynikami konsultacji społecznych, powinny wspomóc modelowanie procesów transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych regionu oraz tworzenie scenariuszy na przyszłość z perspektywą do roku 2030.
Niniejsza książka została podzielona na cztery zasadnicze części:
– Sytuacja Wielkopolski,
–
Tendencje gospodarcze,
– Sieci gospodarcze,
– Kształcenie i doskonalenie zawodowe.
Odrębną wypowiedź stanowi podsumowanie, w którym pokazano szerszy kontekst rozwoju regionu wynikający z teorii długich cykli gospodarczych, z potrzeby modyfikacji koncepcji zarządzania w związku ze zmianami pokoleniowych oraz globalnych kierunków rozwoju. Odwołano się także do problemów i tendencji zdiagnozowanych w regionie mazowieckim, które uznano za typowe w skali całego kraju.
Wstęp – Magdalena K. Wyrwicka 5
I. Sytuacja Wielkopolski – opracowanie Katarzyna Ragin-Skorecka 13
1. Diagnoza tożsamości Wielkopolski – Katarzyna Ragin-Skorecka 15
2. Tożsamość Wielkopolan – Rafał Janowicz 59
3. Współzależność zjawisk w percepcji kultury technicznej w Wielkopolsce – Magdalena K. Wyrwicka, Karolina Werner 85
II. Tendencje gospodarcze – opracowanie Arkadiusz Borowiec 107
4. Perspektywy rozwoju gospodarczego Wielkopolski – Tomasz Brzęczek 109
5. Wybrane problemy rynku finansowego. Tendencje w zakresie finansowania przedsiębiorstw w Polsce i Wielkopolsce – Przemysław Bartkiewicz, Teresa Łuczka, Paweł Przepióra 131
6. Tendencje rozwojowe rynku zamówień publicznych oraz partnerstwa publiczno-prywatnego w Wielkopolsce – Arkadiusz Borowiec 159
7. Tendencje na rynku młodych konsumentów – Ewa Badzińska 173
8. Rozwój gospodarki opartej na wiedzy w świetle dokumentów – narodowy program Foresight „Polska 2020” i „Polska 2030” – Paulina Golińska 193
III. Sieci gospodarcze – opracowanie Paulina Golińska 203
9. Tendencje w kształtowaniu relacji w sieciach gospodarczych – Magdalena K. Wyrwicka, Karolina Werner 205
10. Wdrażanie innowacji i tworzenie postaw proinnowacyjnych – czynniki sukcesu i bariery – Rafał Janowicz, Paulina Golińska 223
11. Badanie zapotrzebowania na usługi w zakresie innowacyjności organizacyjnej – Leszek Pacholski, Bartosz Malinowski, Szymon Niedźwiedź 241
12. Ośrodki wspierania innowacji w Wielkopolsce. Raport z badań stanu istniejącego – Agnieszka Grzelczak 261
13. World Class Manufacturing (WCM) jako model doskonałości przedsiębiorstwa – Waldemar Prussak, Ewa Tomalka 277
14. Internacjonalizacja przedsiębiorstw w Wielkopolsce – Małgorzata Rembiasz 295
IV. Kształcenie i doskonalenie zawodowe – opracowanie Agnieszka Grzelczak 309
15. Tendencje w transformacji wiedzy – Marek Goliński, Maciej Szafrański 311
16. Tendencje w zarządzaniu kompetencjami – Stefan Trzcieliński, Paweł Królas, Hannu Vanharanta, Jussi Kantola 339
17. Lifelong Learning Programme, czyli o uczeniu się przez całe życie – Agnieszka Grzelczak 355
18. Propozycja zmian formalnoprawnych na rynku usług szkoleniowych – Hubert Paluch 373
19. Doradztwo zawodowe w Wielkopolsce – Małgorzata Pater 385
20. Tendencje w kształtowaniu treści standardów zarządzania – Małgorzata Jasiulewicz-Kaczmarek, Waldemar Prussak 399
Podsumowanie – Magdalena K. Wyrwicka 415
O projekcie – Magdalena K. Wyrwicka 427
