Totem inteligencki
Dla zrozumienia społecznej pozycji środowisk arystokratycznych i postziemiańskich zasadnicze znaczenie ma relacja łącząca je z inteligencją. W przeszłości była to w dużej mierze relacja antagonistyczna, jednak po 1918 roku, który można uznać za symboliczny moment ustanowienia II Rzeczypospolitej jako swoistej „republiki inteligenckiej”, osłabiona arystokracja i ziemianie zaczęli odgrywać rolę wewnętrznej inteligenckiej subelity. Potomkowie znanych rodzin arystokratycznych i ziemiańskich stali się istotną częścią elity inteligenckiej republiki, a związki z nimi można uznać za symboliczny probierz inteligenckich roszczeń do przywództwa obywatelskiego i moralnego oraz własnej elitarności. Tak nakreślony kontekst analityczny pozwolił postawić tezę o arystokracji i – szerzej – o potomkach elit szlacheckich jako o inteligenckim totemie. Wokół tego podstawowego symbolu ciągłości historycznej polskich elit kształtowana jest współczesna polska tożsamość obywatelska.
Zaproponowana w książce interpretacja relacji łączących arystokrację, ziemiaństwo i elity szlacheckie z inteligencją, służąc zrozumieniu genezy nowoczesnego polskiego modelu obywatelstwa, stanowi propozycję nowego ujęcia historycznej ewolucji polskich hierarchii społecznych w kategoriach socjologicznych. Podejście to jest też próbą rozwoju krytycznej, zorientowanej historycznie i porównawczo analizy obywatelstwa polskiego.
Rafał Smoczyński, socjolog, profesor w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. Jego zainteresowania badawcze obejmują m.in. socjologię ekonomiczną, kontrolę społeczną, filozofię polityczną, teorię społeczną. Publikował m.in. w: „Ethnic and Racial Studies”, „Czech Sociological Review”, „East European Politics and Societies”, „Studiach Socjologicznych”. Ostatnio wydał książkę The Impact of the Entrepreneurs’ Catholic Religiosity upon Shadow Economy Activities in Poland after 1989: Approaching the Moral Community Perspective (2015).
Tomasz Zarycki – socjolog, geograf społeczny, profesor i dyrektor w Instytucie Studiów Społecznych im. Profesora Roberta Zajonca Uniwersytetu Warszawskiego. Do jego głównych obszarów zainteresowań należą socjologia polityki, kultury i wiedzy oraz geografia społeczno-polityczna i badania nad elitami krajów Europy Środkowej i Wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem Polski i Rosji. Publikował m.in. w: „Current Sociology”, „Geoforum”, „East European Politics and Societies”, „Europe-Asia Studies” czy „Theory and Society”. W ostatnim okresie wydał m.in. książki: Ideologies of Eastness in Central and Eastern Europe (Routledge, 2014) oraz (wspólnie z Tomaszem Warczokiem) Gra peryferyjna: polska politologia w globalnym polu nauk społecznych (2016).
