Wykonanie, niewykonanie i nienależyte wykonanie zobowiązania podatkowego
Instytucja wykonywania zobowiązań podatkowych stanowi kluczowy element całego systemu podatkowego, bez którego istnienie podatków straciłoby sens. Z uwagi na liczne występowanie zobowiązań podatkowych oczywiste jest, że częste są nie tylko przypadki wykonywania zobowiązań podatkowych, lecz także ich niewykonywania. Występują również przypadki zachowań co do których istnieje wątpliwość, czy mogą być traktowane jako wykonanie zobowiązania podatkowego czy też powinny być uznane za nie stanowiące wykonania zobowiązania podatkowego.
W publikacji znajdziesz kompleksowe omówienie instytucji wykonania zobowiązania podatkowego wraz z problematyką jego niewykonania oraz nienależytego wykonania na gruncie polskiego prawa podatkowego.
Książka poddaje gruntowej i najobszerniejszej w polskim piśmiennictwie analizie obecnie obowiązujące regulacje prawa podatkowego dotyczące wykonania, niewykonania i nienależytego wykonania zobowiązań podatkowych. Podstawą dla tej analizy i wskazania kierunku interpretacji przepisów są przy tym m.in. ustalenia teoretycznoprawne (porządkujące terminologicznie omawiane instytucje prawa podatkowego, rekonstruujące ich budowę z wykorzystaniem pojęć i konstrukcji wykształconych w teorii prawa oraz ich wpływ na strukturę stosunku zobowiązania podatkowego) i historycznoprawne (wskazujące na rozwój omawianych instytucji prawnych na przestrzeni czasu). Na tej podstawie formułowane są ustalenia dotyczące aktualnego stanu prawnego oraz postulaty dotyczące przyszłych regulacji prawnych.
Z książki dowiesz się m.in.:
Czy na gruncie prawa podatkowego możliwe i celowe jest posługiwanie się pojęciem nienależytego wykonania zobowiązania?
Jaki jest zakres zastosowania i charakter prawny poszczególnych instytucji prawnych służących wykonaniu zobowiązania podatkowego?
Kiedy można uznać, że zobowiązanie podatkowe zostało wykonane i w efekcie wygasło, kiedy natomiast należy uznać, że do takiego wykonania nie doszło?
Jakimi zasadami kierować się przy interpretacji przepisów dotyczących wykonania zobowiązania podatkowego?
Jaka jest rola pośredników w realizacji zobowiązania podatkowego?
Jaki jest wpływ poszczególnych instytucji służących wykonaniu zobowiązań podatkowych na strukturę stosunku prawnopodatkowego łączącego wierzyciela podatkowego i podatnika?
Czy na gruncie prawa podatkowego można mówić o niemożliwości świadczenia podatkowego?
Jaka jest optymalna prawna regulacja niemożliwości świadczenia podatkowego?
Jak niewykonanie zobowiązania wpływa na stosunek zobowiązania podatkowego?
Jakie są uwarunkowania prawnej regulacji konsekwencji niezrealizowania zobowiązania podatkowego w terminie i czy przy ich uwzględnieniu obecna regulacja prawna jest optymalna?
Jaka powinna być przewidziana przepisami prawa reakcja na taką sytuację?
W opracowaniu znajdziesz również takie zagadnienia jak:
sposób interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczących wykonywania zobowiązania podatkowego,
zasady dotyczące wykonywania zobowiązania podatkowego,
wykonywanie zobowiązania podatkowego a instytucje zaliczki, raty podatku i przedpłaty,
wymagania formalne co do prawnej regulacji wykonania zobowiązania podatkowego,
wymagania ogólne precyzujące prawidłowy sposób wykonania zobowiązania podatkowego (recypient świadczenia, wysokość świadczenia, termin spełnienia świadczenia, miejsce spełnienia świadczenia),
modyfikacja elementu długu po powstaniu stosunku zobowiązania podatkowego, w tym zagadnienia dotyczące ulg w spłacie zobowiązań podatkowych,
aspekty proceduralne wykonania zobowiązania podatkowego,
procedury wspomagające wykonanie zobowiązania podatkowego, w tym zwłaszcza zaliczenie wpłaty,
prawna konstrukcja zapłaty podatku,
przedmiot zapłaty podatku, w tym pojęcie pieniądza na gruncie prawa podatkowego,
zaliczenie środków przyjętych jako zabezpieczenie na poczet zobowiązania podatkowego,
zapłata podatku z wykorzystaniem urządzeń inkasujących,
zapłata podatku z wykorzystaniem znaków skarbowych,
zapłata podatku papierami wartościowymi,
konstrukcja prawna przymusowej realizacji zobowiązania podatkowego przez wierzyciela podatkowego,
konstrukcja prawna poboru podatku przez płatnika i inkasenta,
dopuszczalność wykonania zobowiązania podatkowego przez podmioty inne niż podatnik
przejęcie prawa do pobierania podatku od pierwotnego wierzyciela podatkowego,
przejęcie długu od pierwotnego dłużnika podatkowego,
wykonanie zobowiązania podatkowego przez zastępcę bezpośredniego (przedstawiciela ustawowego, pełnomocnika); posłańca; osoby działające w charakterze organów podatnika lub organów podatkowych,
problem wykonania zobowiązania podatkowego przez podmioty, które działają we własnym imieniu i na rachunek stron stosunku zobowiązania podatkowego,
wykonanie zobowiązania podatkowego zamiast przez podatnika przez podmioty potencjalnie odpowiedzialne podatkowo, członków rodziny podatnika oraz inne podmioty,
wykonanie zobowiązania podatkowego z udziałem podmiotów wykonujących usługi płatnicze,
kompensacyjne sposoby wykonania zobowiązania podatkowego (potrącenie, zaliczenie nadpłaty, zaliczenie zwrotu podatku),
wykonanie zobowiązania podatkowego poprzez spełnienie świadczenia niepieniężnego,
konstrukcja prawna wykonania zobowiązania podatkowego poprzez przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych na podstawie art. 66 Ordynacji podatkowej, świadczenie podatkowe,
pojęcie zaległości podatkowej,
konsekwencje wystąpienia zaległości podatkowej,
konstrukcja prawna i sposób naliczania odsetek od zaległości podatkowych i opłaty prolongacyjnej,
nienależyte wykonanie zobowiązania podatkowego ze względu na podmiot wykonujący świadczenie podatkowe,
problem nienależytego wykonania zobowiązania podatkowego ze względu na podmiot uzyskujący świadczenie podatkowe,
nieprawidłowości co do właściwości organu podatkowego reprezentującego wierzyciela podatkowego,
pominięcie obligatoryjnego pośrednika przy wykonaniu świadczenia podatkowego,
nienależyte wykonanie zobowiązania podatkowego związane z udziałem podmiotów świadczących usługi płatnicze,
nienależyte wykonanie zobowiązania podatkowego związane z nieprawidłowościami w zakresie poboru podatku przez płatnika,
wpływ nieprawidłowości wymiaru i innych rozstrzygnięć na prawną uznanie zobowiązania podatkowego za wykonane.
Wykaz skrótów .................................................................................. 15
Wstęp ................................................................................................... 21
Rozdział I. Zagadnienia ogólne dotyczące wykonania zobowiązania podatkowego ................................... 29
1. Wykonanie zobowiązania podatkowego a stosunek zobowiązania podatkowego ........................ 29
1.1. Stosunek prawny i jego podstawowe rodzaje ................ 29
1.2. Zobowiązanie podatkowe jako element długu w stosunku zobowiązania podatkowego........................ 32
1.3. Element świadczenia w stosunku zobowiązania podatkowego .................................................. 35
1.4. Spełnienie świadczenia podatkowego a wykonanie zobowiązania podatkowego. Pojęcie wykonania zobowiązania podatkowego ............................................. 39
1.5. Wykonanie zobowiązania podatkowego a wygaśnięcie zobowiązania podatkowego.................... 41
1.6. Wykonanie zobowiązania podatkowego a zapłata podatku............................................................... 43
1.7. Wykonanie zobowiązania podatkowego a instytucja zaliczki, raty i przedpłaty ................................... 46
2. Wymagania formalne co do prawnej regulacji wykonania zobowiązania podatkowego ..................... 52
3. Zasady dotyczące wykonania zobowiązania podatkowego .......................................................... 55
3.1. Uwagi ogólne ...................................................................... 55
3.2. Zasada wygasania zobowiązania podatkowego w sposób efektywny ............................................ 62
3.3. Zasada pieniężnego charakteru świadczenia podatkowego .................................................. 63
3.4. Zasada dobrowolnego wykonania zobowiązania podatkowego ...................................................... 68
3.5. Zasada terminowego wykonania zobowiązania podatkowego ...................................... 74
3.6. Zasada maksymalnie szerokiego katalogu sposobów wykonania zobowiązania podatkowego i zasada preferowania sposobów wykonania zobowiązania podatkowego generujących najmniejsze koszty globalne .................... 79
3.7. Zasada preferowania kompensacyjnych sposobów wykonania zobowiązania podatkowego ........................ 83
3.8. Zasada ponoszenia odpowiedzialności za wykonanie zobowiązania podatkowego ............................. 85
4. Pojęcie niewykonania i nienależytego wykonania zobowiązania podatkowego ...................................... 87
4.1. Potrzeba wyodrębnienia pojęcia nienależytego wykonania zobowiązania podatkowego ........................ 87
4.2. Niewykonanie a nienależyte wykonanie zobowiązania podatkowego ............................................. 91
4.3. Problem niemożliwości spełnienia świadczenia podatkowego ............................................. 95
Rozdział II. Ewolucja prawnej regulacji wykonania, niewykonania i nienależytego wykonania zobowiązania
podatkowego ....................................................... 101
1. Wprowadzenie .......................................................................... 101
2. Okres międzywojenny ............................................................. 102
3. Okres II wojny światowej – wzmianka .................................. 143
4. Okres powojenny ...................................................................... 145
Rozdział III. Ogólne regulacje dotyczące wykonania zobowiązania podatkowego ................................ 169
1. Wymagania ogólne precyzujące prawidłowy sposób wykonania zobowiązania podatkowego ........................ 169
1.1. Wymagania konstytutywne i dodatkowe ...................... 169
1.2. Recypient świadczenia podatkowego ............................. 171
1.3. Wysokość świadczenia podatkowego ............................. 173
1.4. Termin spełnienia świadczenia podatkowego .............. 174
1.5. Miejsce spełnienia świadczenia podatkowego .............. 179
1.6. Modyfikacja elementu długu po powstaniu stosunku zobowiązania podatkowego ............................ 181
2. Aspekty proceduralne wykonania zobowiązania podatkowego ................................................ 196
2.1. Wykonanie zobowiązania podatkowego jako rezultat oraz przedmiot zastosowania określonej procedury .... 196
2.2. Procedury wspomagające wykonanie zobowiązania podatkowego ............................................... 197
2.2.1. Instytucja zaliczenia wpłaty .................................. 197
2.2.2. Pozostałe procedury ............................................... 205
Rozdział IV. Zapłata i pobór podatku .................................................................. 211
1. Zapłata podatku ........................................................................ 211
1.1. Znaczenie i istota zapłaty podatku ................................. 211
1.2. Prawna konstrukcja zapłaty podatku ............................. 213
1.3. Przedmiot zapłaty podatku .............................................. 222
2. Szczególne formy zapłaty podatku ........................................ 242
2.1. Zapłata podatku a przymusowa realizacja zobowiązania podatkowego przez wierzyciela podatkowego ................ 242
2.2. Zaliczenie środków przyjętych jako zabezpieczenie na poczet zobowiązania podatkowego ........................... 244
2.3. Zapłata podatku z wykorzystaniem urządzeń inkasujących ..................................................... 247
2.4. Zapłata podatku z wykorzystaniem znaków skarbowych .......................................................... 249
2.5. Zapłata podatku papierami wartościowymi ................. 259
3. Pobór podatku........................................................................... 265
Rozdział V. Zapłata i pobór podatku przy udziale innych podmiotów niż podatnik lub pierwotny wierzyciel
podatkowy .................... 273
1. Uwagi wprowadzające ............................................................. 273
2. Ogólne zagadnienia związane z dopuszczalnością wykonania zobowiązania podatkowego przez podmioty inne niż podatnik ..................................................................... 275
3. Przejęcie prawa do pobierania podatku od pierwotnego wierzyciela podatkowego ................. 280
4. Przejęcie długu od pierwotnego dłużnika podatkowego ... 285
5. Wykonanie zobowiązania podatkowego przez zastępcę bezpośredniego, posłańca, osoby działające w charakterze organów podatnika lub organów podatkowych ............................................................................. 286
5.1. Wykonanie zobowiązania podatkowego przez przedstawiciela ustawowego .................................. 286
5.2. Wykonanie zobowiązania podatkowego przez pełnomocnika .......................................................... 288
5.3. Wykonanie zobowiązania podatkowego przez posłańca .................................................................... 291
5.4. Wykonanie zobowiązania podatkowego przez osoby działające w charakterze organów podatnika ............... 292
5.5. Wykonanie zobowiązania podatkowego przy udziale osób działających w charakterze organów
administracji ...................................................... 293
6. Wykonanie zobowiązania podatkowego przez podmioty, które działają we własnym imieniu i na rachunek stron stosunku zobowiązania podatkowego (zastępstwo pośrednie)............................................................. 294
6.1. Uwagi ogólne ...................................................................... 294
6.2. Delegowany pobór podatku ............................................. 295
6.3. Wykonanie zobowiązania podatkowego z udziałem przedstawiciela podatkowego .......................................... 301
6.4. Wykonanie zobowiązania podatkowego zamiast podatnika przez podmioty potencjalnie odpowiedzialne podatkowo, przez członków rodziny podatnika oraz przez inne podmioty ............................. 302
7. Wykonanie zobowiązania podatkowego z udziałem podmiotów wykonujących usługi płatnicze na rzecz stron stosunku zobowiązania podatkowego ................................... 312
Rozdział VI. Pozostałe sposoby wykonania zobowiązania podatkowego ................... 341
1. Kompensacyjne sposoby wykonania zobowiązania podatkowego ................................................... 341
1.1. Uwagi ogólne ...................................................................... 341
1.2. Potrącenie prawnopodatkowe ......................................... 354
1.3. Zaliczenie nadpłaty podatku ........................................... 361
1.4. Zaliczenie zwrotu podatku .............................................. 369
2. Wykonanie zobowiązania podatkowego poprzez spełnienie świadczenia niepieniężnego .................. 372
2.1. Uwagi ogólne ...................................................................... 372
2.2. Konstrukcja prawna wykonania zobowiązania podatkowego poprzez przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych na podstawie art. 66 o.p. ...................................... 380
2.3. Inne przypadki wykonania zobowiązania podatkowego w związku z przeniesieniem praw majątkowych ............... 392
Rozdział VII. Nienależyte wykonanie zobowiązania podatkowego ze względu na czas spełnienia świadczenia podatkowego........ 397
1. Świadczenie podatkowe przed terminem płatności ............ 397
2. Świadczenie podatkowe po terminie płatności .................... 400
2.1. Pojęcie zaległości podatkowej .......................................... 400
2.2. Konsekwencje wystąpienia zaległości podatkowej – zagadnienia ogólne..................................... 408
2.3. Odsetki od zaległości podatkowych ............................... 412
2.3.1. Zagadnienia pojęciowe ........................................... 412
2.3.2. Geneza instytucji odsetek od zaległości podatkowych ........................................................... 414
2.3.3. Funkcje instytucji odsetek od zaległości podatkowych ........................................................... 417
2.3.4. Konstrukcja prawna odsetek od zaległości podatkowych ........................................................... 421
2.3.5. Stawka odsetek od zaległości podatkowych ....... 427
2.3.6. Okres naliczania odsetek od zaległości podatkowych ........................................................... 440
2.3.7. Podstawa naliczania odsetek od zaległości podatkowych ........................................................... 457
Rozdział VIII. Pozostałe przypadki nienależytego wykonania zobowiązania podatkowego .................... 461
1. Nienależyte wykonanie zobowiązania podatkowego ze względów podmiotowych .............................. 461
1.1. Nienależyte wykonanie zobowiązania podatkowego ze względu na podmiot wykonujący świadczenie
podatkowe ........................................................................... 461
1.2. Problem nienależytego wykonania zobowiązania podatkowego ze względu na podmiot uzyskujący świadczenie podatkowe .................................................... 465
2. Nienależyte wykonanie zobowiązania podatkowego ze względu na miejsce spełnienia świadczenia .................... 469
2.1. Nieprawidłowości co do właściwości organu podatkowego reprezentującego wierzyciela podatkowego ................ 469
2.2. Nieprawidłowości co do rachunku płatniczego organu podatkowego reprezentującego wierzyciela
podatkowego ...................................................................... 474
2.3. Pominięcie obligatoryjnego pośrednika przy wykonaniu świadczenia podatkowego .................. 475
3. Nienależyte wykonanie zobowiązania podatkowego ze względu na sposób lub przedmiot świadczenia............... 480
4. Nienależyte wykonanie zobowiązania podatkowego związane z udziałem podmiotów świadczących usługi
płatnicze ......................................................................... 496
5. Nienależyte wykonanie zobowiązania podatkowego związane z nieprawidłowościami w zakresie poboru podatku przez płatnika ............................................................ 499
6. Nieprawidłowości wymiaru i rozstrzygnięć dotyczących wykonania zobowiązania podatkowego ............................... 501
6.1. Zmiana wymiaru zobowiązania podatkowego a prawidłowość wykonania zobowiązania podatkowego .................. 501
6.2. Wadliwość rozstrzygnięć konstytuujących, warunkujących lub stwierdzających wykonanie zobowiązania
podatkowego ............................................. 506
Zakończenie ....................................................................................... 513
Bibliografia ......................................................................................... 533
