Aspekty pedagogiczne Sutry Lotosu
Jak wielokrotnie sygnalizowali wybitni przedstawiciele kulturoznawstwa, filozofii i religioznawstwa, chociażby Paul Williams czy Volker Zotz, Sutra Lotosu, jedna z kilku podstawowych sutr buddyzmu mahajany, zawiera opis zastosowania metod i środków pedagogicznych w wychowaniu, samowychowaniu i nauczaniu, które są wciąż nierozpoznane przez pedagogikę zachodnią i do-tychczas nie wzbogaciły jej wiedzy teoretycznej.
Celem monografii Aspekty pedagogiczne Sutry Lotosu jest rozpoznanie i zaprezentowanie wartości pedagogicznych, a zatem związanych z wychowaniem i nauczaniem, zawartych w jednej z ważniejszych pozycji literatury buddyzmu mahajany – Sutrze Lotosu. Dotychczas w pedagogice polskiej zostały rozpoznane kwestie teleologii i aksjologii wychowania systemów filozoficzno-religijnych Dalekiego Wschodu, takich jak taoizm, zwłaszcza jego nurt daojia, oraz konfucjanizm i neokonfucjanizm, a także – wstępnie – sześciu szkół chińskiej mahajany, ponadto poczyniłem starania, aby wykazać analogie zachodzące między nimi a wartościami zachodnich kierunków pedagogicznych. Poświęciłem tej problematyce badawczej kilkadziesiąt lat badań, w rezultacie czego powstały monografie i liczne artykuły, w tym moje dysertacje: doktorska (częściowo) i habilitacyjna (w całości). W końcowej części książki zamieszczam dwie listy publikacji mojego autorstwa, pierwszą – powiązanych z buddyzmem, drugą – z innymi systemami filozoficzno-religij-nymi Dalekiego Wschodu, które mogą stanowić dodatkową lekturę dla zainteresowanego odbiorcy, zwłaszcza że są w większości dostępne w Internecie.
Poznanie celów i wartości wychowawczych zawartych w wy-mienionej sutrze stwarza możliwość wzbogacenia wiedzy pedagogicznej w zakresie badań podstawowych, dotyczących rozumienia
8 WSTĘP
wychowania i samowychowania człowieka w kulturach świata. Po-siadając taką wiedzę, pedagogika jako nauka może przekroczyć zachodnie standardy budowania swej teorii wychowania, kierując się w stronę wiedzy bardziej uniwersalnej. Proponowana monografia dotycząca teleologii i aksjologii pedagogicznej nieznanego pedagogice i ważnego dzieła buddyzmu mahajany, posiadającego, jak sy-gnalizują przedstawiciele innych nauk, znaczące walory pedago-giczne, stanowić może kolejny przyczynek w próbie stworzenia bardziej holistycznego obrazu wychowania i samowychowania człowieka oraz ich roli w jego rozwoju.
Podobnie jak moja poprzednia monografia i zarazem praca ha-bilitacyjna – Taoistyczne, konfucjańskie i zachodnie koncepcje pedago-giczne (Częstochowa 2015) – niniejsza praca opiera się na metodach badań hermeneutycznych i porównawczych, stosowanych w peda-gogice. W badaniach hermeneutycznych początkowo stawia się je-den problem badawczy, który jest rozwiązywany w trakcie tworze-nia dzieła, a postępowanie hermeneutyczne ujawnia pewne odpo-wiedzi, ale też wyłania kolejne problemy badawcze. Zatem pier-wotny problem badawczy stanowi pytanie: jakie wartości pedago-giczne zawiera Sutra Lotosu oraz z jakimi założeniami kierunków pedagogiki zachodniej one korespondują?
Przy opracowywaniu kolejnych rozdziałów pracy wyłoniły się dalsze problemy badawcze, bardziej szczegółowe, jak np.: Czym jest buddyzm mahajany? Jaka jest jego geneza i rozwój? Jakie są jego główne kategorie, doktryna, szkoły i literatura? Czym jest i jaką rolę odgrywa w buddyzmie mahajany Sutra Lotosu? Jakie są wyniki naj-nowszych badań naukowych nad Sutrą Lotosu? Na jakie metody i treści wychowania i nauczania wskazuje sutra? Jakie metafory wy-chowania zawarto w jej poszczególnych częściach i rozdziałach? Dlaczego niektórzy buddyści kontrowersyjnie, czy wręcz skrajnie, interpretowali jej nauki? Jakie analogie występują między warto-ściami pedagogicznymi sutry a założeniami i wartościami zachod-
WSTĘP 9
nich kierunków pedagogicznych, zwłaszcza tych posiadających ko-notacje humanistyczne?
Badania hermeneutyczne stosowane w pedagogice mogą po-móc w ujawnieniu ukrytych wartości pedagogicznych sutry, a ba-dania porównawcze stosowane w pedagogice, dzięki wyodrębnie-niu metainstrumentów „porównawczych” (którymi są określone ka-tegorie i wartości pedagogiczne), wskazać na związki z teleologią i aksjologią wychowania kierunków pedagogiki zachodniej. Tym samym umożliwia się integrowanie wiedzy pedagogicznej orien-talnej i okcydentalnej, co jest kolejnym ważnym celem monografii.
Postępowanie hermeneutyczne, zwłaszcza odwołanie się do tzw. koła czy spirali hermeneutycznej, wymaga ciągłego oscylowa-nia pomiędzy tym, co subiektywne, a tym, co obiektywne, pomię-dzy tym, co wewnątrz, a tym, co na zewnątrz. Umożliwia to – dzięki odwoływaniu się zarówno do własnego doświadczenia, my-śli i przeżyć, a nawet intuicji badacza, jak również nagromadzonej i zgłębianej wiedzy naukowej oraz wyciąganych wniosków – wcho-dzenie na coraz wyższe poziomy rozumienia zagadnienia.
Poszczególne rozdziały dzieła, jak to ujawnia spis treści mono-grafii, oprócz problematyki i zawartości już wcześniej przedstawio-nej, w szczególności skupiają się na rozpoznaniu walorów pedagogicznych w odniesieniu do poszczególnych części (rozdziałów) su-try, w których metaforycznie zawarto opis i działanie upaja-kauśa-lja (upāya-kauśalya), czyli zastosowanych metod i środków pedagogicznych (w nauczaniu buddyzmu). Materiał badawczy (ujęty również w załączonej Bibliografii i wspomniany w rozdziale pierwszym) to nie tylko różne wersje i tłumaczenia Sutry Lotosu, jak trudno dostępne powielaczowe wydanie polskie Potrójnej Sutry Lotosu, dotarcie do którego trwało dwa lata i wymagało szeroko za-krojonych poszukiwań (m.in. w polskich wspólnotach buddystów), oparte na angielskim wydaniu – The Threefold Lotus Sutra w prze-kładzie Bunnō Katō i innych uczonych japońskich, wydane przez
10 WSTĘP
Kosei Publishing Company, amerykańskie wydanie The Lotus Sutra w przekładzie Burtona Watsona, w wydawnictwie Columbia University Press oraz uwzględnione już podczas pisania monografii internetowe wydanie The White Lotus of the Good Dharma, bazujące na tybetańskiej wersji sutry i tłumaczone na bieżąco przez Pe-tera Alana Robertsa. Są to również opracowania naukowe uczonych – specjalistów wielu dyscyplin nauki, lingwistów, filologów obcych i tłumaczy, filozofów i kulturoznawców, a także religio-znawców obcych i nielicznych polskich, dotyczące samej sutry, buddyzmu mahajany, a także kontekstu społeczno-kulturowego badanego przedmiotu, ponadto monografie i artykuły polskich i obcych naukowców dotyczące problematyki wychowania na Dalekim Wschodzie, jak również samej teorii wychowania, szczególnie zaś teleologii, aksjologii i antropologii pedagogicznej, a także epistemologii i metodologii badań jakościowych.
