Korespondencja pierwszych polskich dyplomatów wojskowych 1918–1945
Polska dyplomacja okresu II wojny światowej to przede wszystkim wysiłki
o odzyskanie niepodległości, zabiegi o jak najszersze międzynarodowe uznanie
rządu emigracyjnego, a także starania dyplomatów o zachowanie ciągłości państwa.
Ogromnym wyzwaniem była opieka nad setkami tysięcy polskich uchodźców,
a także wsparcie w tworzeniu armii polskiej. Zadaniem dyplomacji było
również informowanie opinii publicznej o brutalności okupacji, powszechnie
znana jest w tym zakresie misja Jana Karskiego1. Zatem trudno nie zgodzić się
z Piotrem Długołęckim, że „polska dyplomacja robiła, co mogła, by poinformować
świat, co dzieje się pod okupacją niemiecką i radziecką. Politycy z państw
zachodnich, z państw alianckich, byli zasypywani przeróżnymi notami, informacjami,
memorandami. Polska dyplomacja starała się informować nie tylko
w pierwszym etapie wojny, ale i pod koniec”2. Bardzo ważnym zadaniem polskiej
dyplomacji, które nabrało szczególnego znaczenia i zaangażowania pod koniec
wojny, była walka o demokratyczny ustrój i granice Polski. Nie bez znaczenia
były także próby unormowania stosunków z ZSRR, ale przede wszystkim zabiegi
o wsparcie sojuszników dla sprawy polskiej. Wszystkie te wysiłki dyplomatyczne
były realizowane w skrajnie niesprzyjających warunkach związanych z trwającą
wojną oraz problemami dotyczącymi utrzymania, a czasami z potrzebą rozbudowy,
siatki polskich placówek dyplomatycznych i konsularnych.
Polska dyplomacja, odrodzona i z tak wielkim wysiłkiem na nowo utworzona
w 1918 roku, 1 września 1939 roku weszła w nowy rozdział swojej historii, ponieważ
zmuszona została zmierzyć się z największym wyzwaniem dla Polski –
ryzykiem całkowitego zniszczenia państwa przez Niemcy i ZSRR.
We wrześniu 1939 roku Polska miała na całym świecie 10 ambasad, 20 poselstw,
24 konsulaty generalne i 42 konsulaty oraz blisko 130 konsulatów honorowych3.
Wybuch wojny (a w konsekwencji rozwój wydarzeń politycznych
w kolejnych latach jej trwania) spowodował, że sieć polskich placówek musiała
być poddana znacznym zmianom. Początek wojny oznaczał także kres działalności
ambasady w Berlinie i 14 urzędujących w Niemczech urzędów konsularnych.
1 Więcej na temat misji oraz biografii Jana Karskiego zob. I. Hofman, Jan Karski. Misja kompletna,
Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2015.
2 Więcej zob. https://wpolityce.pl/historia/242566-msz-czasu-wojny-polska-dyplomacja-robilaco-
mogla-by-poinformowac-swiat-co-dzieje-sie-pod-okupacja-niemiecka-i-sowiecka-filmy
[dostęp: 25.08.2022].
3 Źródło: Wydział Dyplomacji Historycznej Departamentu Dyplomacji Publicznej i Kulturalnej
Ministerstwa Spraw Zagranicznych, http://pai.media.pl/historia/dyplomacja_2_ws/003.php,
[dostęp: 12.08.2022].
16
Natomiast agresja ZSRR na Polskę oznaczała likwidację placówek w Moskwie,
Kijowie i Leningradzie. W późniejszym okresie, z powodu nacisków władz niemieckich,
zamknięte zostały także polskie przedstawicielstwa w kolejnych państwach,
a mianowicie na Węgrzech, w Rumunii, Bułgarii, Jugosławii, Grecji
i Finlandii. W kolejnych latach, po przystąpieniu do wojny Włoch, ambasada RP
w Rzymie także zmuszona została zakończyć funkcjonowanie. Zajęcie przez
Niemcy Danii, Norwegii, Belgii i Holandii skutkowało likwidacją kolejnych polskich
placówek w tych krajach. Natomiast po upadku Francji prezydent i rząd RP
ewakuowali się do Londynu. Kapitulacja Francji wymusiła zamknięcie ambasady
i konsulatu w Paryżu oraz konsulatów w Lille, Strasburgu i Bordeaux. W konsekwencji
zamykania ambasad i poselstw kończyli swoją działalność w tych państwach
także polscy attaché wojskowi. Zdecydowana większość z ówczesnych
dyplomatów w mundurach w dalszym ciągu aktywnie angażowała się w działalność
dyplomatyczno-wojskową, a także aktywnie uczestniczyła w walkach o niepodległość
Polski.
W swych dotychczasowych siedzibach, po wybuchu II wojny światowej, pozostały
ambasady w Londynie, Waszyngtonie i Ankarze oraz poselstwa w Bernie,
Buenos Aires, Lizbonie, Madrycie, Rio de Janeiro, Szanghaju, Sztokholmie, Kairze
i Teheranie. W tych państwach polscy dyplomaci mogli kontynuować swoją
pracę na dotychczasowych warunkach, ale w zdecydowanie odmiennych okolicznościach
z uwagi na funkcjonowanie polskiego rządu na emigracji. Agresja Niemiec
na ZSRR wpłynęła także na zmianę sytuacji geopolitycznej na świecie.
Wielka Brytania, która została osamotniona w walce z Niemcami, upatrywała
sojusznika w ZSRR. Równocześnie polski rząd w Londynie widział możliwość
normalizacji stosunków dyplomatycznych z ZSRR. Podpisany w 1941 roku tzw.
układ Sikorski-Majski4 pozwalał na nawiązanie stosunków dyplomatycznych
i akredytowanie przedstawicieli Polski i ZSRR przy ich rządach. Podpisanie układu
było skutkiem wywołania kryzysu w polskim rządzie i w konsekwencji ustąpienie
A. Zalewskiego ze stanowiska ministra spraw zagranicznych. Zawarty układ umożliwił
jednak otwarcie ambasady polskiej w Moskwie oraz 21 delegatur rozmieszczonych
na całym terytorium państwa radzieckiego. Jednym z głównych zadań delegatur
było niesienie pomocy polskim obywatelom deportowanym przez ZSRR
w latach 1939–1941 z ziem polskich zajętych w 1939 roku. Jednak po odkryciu
grobów katyńskich w 1943 roku delegatury zakończyły swoją działalność.
W kwietniu 1943 roku władze ZSRR – odpowiedzialne za zbrodnie katyńskie
na kilku tysiącach polskich oficerów – postanowiły zerwać stosunki dyplomatyczne
z Polską. Równocześnie w lipcu 1943 roku w katastrofie lotniczej w Gi-
4 Więcej na temat układu Sikorski-Majski zob. wywiad Wojciecha Kozłowskiego z prof. Pawłem
Wieczorkiewiczem, https://muzhp.pl/pl/e/25/uklad-sikorski-majski [dostęp: 28.08.2022].
17
braltarze zginął generał Sikorski, który sprawował nie tylko funkcję premiera, ale
także głównodowodzącego Siłami Zbrojnymi RP. Jego charyzma, autorytet wśród
żołnierzy, uznanie międzynarodowe i bezpośrednie zaangażowanie w kreowanie
polityki zagranicznej były niepodważalne, więc trudnym zadaniem dla jego następców
było sprostanie takim standardom. Wydarzenia te poważnie osłabiły pozycję
Polski na arenie międzynarodowej mimo dalszej aktywności polskiej dyplomacji
oraz rozbudowy sieci placówek dyplomatycznych i konsularnych.
Zakończenie kampanii wrześniowej nie oznaczało zaprzestania działania
polskiej dyplomacji, gdyż – na mocy konstytucji z 1935 roku – już 30 września
1939 roku w Paryżu został zaprzysiężony nowy prezydent RP, Władysław Raczkiewicz,
wraz z nowym rządem. Powstały we Francji gabinet gen. Władysława
Sikorskiego uosabiał formalnoprawną ciągłość polskiej państwowości. Funkcjonował
resort spraw zagranicznych, swoje zadania realizowały także akredytowane
w okresie międzywojennym placówki (poza państwami agresorami), prowadzone
też były prace dyplomatyczne i konsularne. Jednym z głównych zadań
polskich placówek MSZ było utrzymanie międzynarodowej pozycji Polski. Równie
ważne były działania nakreślone przez rząd na uchodźstwie, które dotyczyły
celów wojskowych. W szczególności nastawione były one na wyzwolenie państwa
spod okupacji i stworzenie optymalnych warunków jego powojennej odbudowy.
W ocenie rządu w Londynie najskuteczniejsza droga do osiągnięcia tego
celu wiodła przez umacnianie i rozbudowę systemu sojuszy politycznych i wojskowych
oraz budowę na obczyźnie polskiej armii. Do czerwca 1941 roku dotyczyło
to Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, a po wybuchu wojny sowiecko-
-niemieckiej – także Armii Polskiej w ZSRR.
Poszukiwano także wsparcia dla sprawy polskiej poza Europą. Dowodem na
znaczenie kontaktów z państwami pozaeuropejskimi stało się podniesienie poselstwa
z Szanghaju do rangi ambasady. Zgodnie z życzeniami władz chińskich ambasada
została przeniesiona do miasta Chongqing. Równie ważne było otwarcie
poselstw w Ottawie i Bagdadzie.
Zakres zadań oraz działalności i możliwości attaché wojskowych w okresie
II wojny światowej był pod wieloma względami podobny jak w latach 1914–
1918. Niestety polska dyplomacja wojskowa nie miała w tym zakresie doświadczeń.
Państwa neutralne ponownie były zainteresowane rozpoznawaniem nowego
sprzętu i uzbrojenia wojskowego oraz charakteru prowadzonej wojny i zamiarów
stron walczących5. Natomiast szpiegostwo stało się tak istotną częścią
pracy attaché, że – zdaniem niemieckiego historyka Alfreda Vagtsa – odróżnienie
szpiegów od attaché stało się prawie niemożliwe6. Niewątpliwie stawiało to ów-
5 A. Vagts, The Military Attaché, Princeton University Press, New Jersey 1967, s. 64
6 Ibidem, s. 72–73.
18
czesną dyplomację wojskową w kolizji z celami klasycznej dyplomacji jako instytucji
międzynarodowej, z definicji działającej zgodnie z prawem. Vagts pokazuje
jednak trwałe przenikanie się obu tych kwestii w pracy wojskowej dyplomacji.
Wielu polskich attaché wojskowych, przedstawicieli czy też pełnomocników
wojskowych, w okresie II wojny światowej wykonywało wprost zadania wywiadowcze.
Zadania te były realizowane także dla służb Wielkiej Brytanii i Stanów
Zjednoczonych. Rząd RP na uchodźstwie nadal posługiwał się instytucją ataszatów
wojskowych. Przykładem tego są opracowywane instrukcje specjalistyczne
np. „Instrukcja sporządzania obowiązkowych dokumentów przez attaché wojskowych
sił zbrojnych”7 czy też inna instrukcja przygotowana dla attaché wojskowego
w Budapeszcie8, która dotyczyła ewakuacji pojazdów należących do skarbu państwa.
Należy jednak podkreślić, że ogólne zasady ich działania oparte były na
instrukcji z okresu międzywojennego.
W lipcu 1945 roku, wraz z cofnięciem rządowi w Londynie uznania przez
mocarstwa zachodnie na rzecz Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, praktycznie
zakończone zostały działania w ramach dyplomacji wojskowej. Gabinet
kierowany przez Tomasza Arciszewskiego funkcjonował wprawdzie dalej, ale
jego wpływ na międzynarodowe aspekty sprawy polskiej stał się marginalny.
Wyparła go, niestety, dyplomacja „nowej” Polski, niesuwerennej i podporządkowanej
dyrektywom płynącym z Moskwy oraz dyscyplinującemu wpływowi tzw.
wspólnoty państw socjalistycznych.
Struktura publikacji, którą niniejszym oddaję do rąk Czytelników, stanowi
drugą część monografii zatytułowanej Korespondencja pierwszych polskich dyplomatów
wojskowych 1918–1945 i poświęcona jest polskim attaché wojskowym
1939–1945. Drugi tom publikacji jest kontynuacją pierwszego i stanowi uzupełnienie
informacji na temat działalności polskich attaché wojskowych w okresie
II wojny światowej, jednocześnie wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu zarówno
środowiska wojskowego, jak i akademickiego. Zawarte w książce informacje
dokumentują mocne tradycje ówczesnej dyplomacji wojskowej oraz wskazują
na zaangażowanie jej funkcjonariuszy w walkę z okupantem. Tom drugi,
podobnie jak pierwszy, stanowi zbiór wybranych informacji, meldunków, raportów,
opracowań, depesz oraz innych dokumentów z dziejów polskiej dyplomacji
wojskowej, tym razem z okresu II wojny światowej. W pierwszej części monografii
zostały przedstawione priorytety polskiej polityki zagranicznej i rola dyplomacji
w ostatnich latach przed wybuchem II wojny światowej. Druga część
poświęcona jest priorytetom polskiej polityki zagranicznej i znaczenia dyploma-
7 R. Szymaniuk, A. Wszendyrówny, A. Jaskuła (red.), Polska dyplomacja wojskowa 1918–1945.
Wybór dokumentów, t. 1, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 2014, s. 340
8 Ibidem, s. 326.
19
cji w czasie trwania tego konfliktu. W kolejnej, trzeciej części, opisałem główne
kierunki zainteresowania naszych attaché wojskowych w latach 1939–1945 oraz
krótko scharakteryzowałem najważniejsze w mojej ocenie dokumenty przesyłane
przez polskich attaché wojskowych. Przedstawione zostały także losy wybranych
attaché wojskowych po wybuchu wojny.
Drugi tom publikacji zawiera 144 dokumenty, które są niezwykle interesujące
i przedstawiają codzienną pracę attaché wojskowych, problemy organizacyjno-
-logistyczne, ale przede wszystkim działalność informacyjną, wojskową oraz polityczną.
Załączone obszerne raporty i sprawozdania oraz dokumenty i korespondencja
dotyczą zarówno tej pisanej przez attaché wojskowych z różnych placówek,
jak i Ministerstwa Spraw Wojskowych, Naczelnego Dowództwa Wojska
Polskiego oraz Sztabu Naczelnego Wodza.
Wstęp .................................................................................................................................. 15
1. Polityka zagraniczna II RP w ostatnich latach przed wybuchem
II wojny światowej – rola dyplomacji ........................................................................ 19
2. Polska polityka zagraniczna okresu II wojny światowej – rola dyplomacji ............... 27
3. Polskie ataszaty wojskowe w świetle dokumentów 1939–1945 ................................ 34
1939 R.
4. Depesza AWiL w Londynie do szefa Oddziału II Sztabu Głównego
w sprawie sytuacji politycznej ................................................................................... 73
5. Radiotelegram AW w Berlinie do szefa Oddziału II Sztabu Głównego
dotyczący sytuacji w Niemczech ............................................................................... 75
6. Radiotelegram AW w Berlinie do szefa Oddziału II Sztabu Głównego
dotyczący artykułu informującego o sytuacji w rejonie Gdańska .............................. 77
7. Depesza AWiL w Londynie do szefa Oddziału II Sztabu Głównego
dotycząca rozmieszczenia niemieckich jednostek wojskowych w bezpośrednim
sąsiedztwie Polski ...................................................................................................... 78
8. Telegram szefa Wydziału Wojskowego Komisariatu Generalnego RP w Gdańsku
do szefa Oddziału II Sztabu Głównego dotyczący sytuacji w Gdańsku .................... 79
9. Depesza Nr 3 AW w Ankarze (Turcja) dotycząca kontaktu ambasadora Niemiec
z tureckim MSZ ......................................................................................................... 80
10. Depesza Nr 16/39 AW w Paryżu dotycząca relacji turecko-radzieckich ................... 81
11. NI ppłk. Tadeusza Machalskiego – AW w Ankarze – do szefa Oddziału II Sztabu
Głównego w Warszawie ............................................................................................ 82
12. NI Nr 14/39 ppłk. Tadeusza Machalskiego – AW w Ankarze – do Naczelnego
Dowództwa Wojsk Polskich we Francji w Paryżu dotycząca sytuacji w Turcji ........ 87
13. NI Nr 21/39 ppłk. Tadeusza Machalskiego – AW w Ankarze – do Naczelnego
Dowództwa Wojsk Polskich w Paryżu w sprawie ewakuacji WP z Rumunii ............ 90
14. NI Nr 14/39 ppłk. Tadeusza Machalskiego – AW w Ankarze – do Naczelnego
Dowództwa Wojsk Polskich we Francji w Paryżu dotycząca sytuacji w Turcji ........ 93
15. Pismo I Zastępcy Min. Spr. Wojsk. gen. bryg. M. Kukiela do AW w Budapeszcie
dot. zagranicznej podróży służbowej ppłk. J. Kornausa i kpt. B. Jeżewskiego .......... 94
16. Pismo I Zastępcy Min. Spr. Wojsk. gen. bryg. M. Kukiela do AW
(wg rozdzielnika) w sprawie ewakuacji fachowców do Francji,
gdzie będą tworzone polskie placówki przemysłowe i zwalniania ich od wojska ..... 96
1940 R.
17. Pismo I Zastępcy Min. Spr. Wojsk. gen. bryg. M. Kukiela do AW w Budapeszcie
w sprawie ewakuacji „B” na Bliski Wschód .............................................................. 97
18. Pismo Szefa Sztabu NW do AW w Budapeszcie w sprawie ewidencji majątku
Oddziału II znajdującego się w AW .......................................................................... 99
19. Pismo I Zastępcy Min. Spr. Wojsk. gen. bryg. M. Kukiela do AW
(wg rozdzielnika) w sprawie ewakuacji do Francji .................................................... 101
20. Wytyczne I Zastępcy Min. Spr. Wojsk. gen. bryg. M. Kukiela dla AW
(wg rozdzielnika) w sprawie przyjazdu rodzin wojskowych do Francji .................... 102
21. Wytyczne I Zastępcy Min. Spr. Wojsk. gen. bryg. M. Kukiela dla AW
(wg rozdzielnika) w sprawie przenoszenia fachowców do przemysłu wojennego .... 104
22. Pismo szefa Sztabu Głównego płk. Kędziora do AW (wg rozdzielnika)
w sprawie organizowania poczty żołnierskiej do kraju ............................................. 106
23. Pismo Nr 84/40 ppłk. Tadeusza Machalskiego – AW w Ankarze –
do szefa Sztabu Głównego w Paryżu w sprawie referatu prof. Górki
i dr. Longchampsa w sprawach ukraińskich ............................................................. 108
24. NI Nr 85/40 ppłk. Tadeusza Machalskiego – AW w Ankarze – do szefa
Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza w Paryżu dotycząca Rosji Sowieckiej ........ 112
25. NI Nr 127/40 ppłk. Tadeusza Machalskiego – AW w Ankarze –
do szefa Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza w Paryżu dotycząca
dyslokacji armii sowieckiej na podstawie danych uzyskanych w SG Turcji ............. 116
26. Pismo szefa Wydz. Admin. Rezerw, płk. dypl. Liebicha, do AW w Budapeszcie
dotyczące wykazu imiennego juzistek ...................................................................... 119
27. Pismo II Zastępcy Ministra Spraw Wojskowych, gen. bryg. dr. Izydora Modelskiego,
do AW przy Ambasadzie RP w Budapeszcie, Nr 31/WBH.Tjn.40 z 5 czerwca 1940 r.,
w sprawie nadsyłania materiałów historycznych dotyczących kampanii wrześniowej
i życia uchodźców ..................................................................................................... 120
28. Protokół przekazania samochodu na potrzeby AW w Stambule ............................... 122
29. Depesza AW w Budapeszcie do I. wiceministra (do Londynu) w sprawie ewakuacji
z Węgier oraz do Belgradu w sprawie odrzucenia grup przerzutowych .................... 123
30. Pismo (wg rozdzielnika) z Londynu (L.14610 w sprawie ramowych wytycznych
do ewakuacji ............................................................................................................. 124
31. Depesza Nr L. 2806 AW w Budapeszcie do Belgradu w sprawie ewakuacji
szeregowych i młodych oficerów .............................................................................. 125
32. Depesza Nr L. 2807 do Londynu w sprawie ewakuacji oficerów ............................. 125
33. Depesza z Belgradu do AW w Budapeszcie Nr 2151 z 2.08.1940 r.
w sprawie ewakuacji z Węgier do Jugosławii ........................................................... 126
34. Depesza AW w Budapeszcie do Belgradu, Nr 2815 z 3.08.1940 r.,
w sprawie ewakuacji do Jugosławii .......................................................................... 126
35. Depesza z Belgradu do AW w Budapeszcie Nr 2245 z 6.08.1940 r.
w sprawie ewakuacji z Węgier do Jugosławii ........................................................... 127
36. Depesza Nr 2262 z 9.08.1940 r. z Belgradu w sprawie problemów z ewakuacją
z Węgier do Jugosławii ............................................................................................. 127
37. Depesza Nr 229 z 10.08.1940 r. ze Stambułu do AW w Budapeszcie
w sprawie ewakuacji na Cypr .................................................................................... 128
38. Depesza AW w Budapeszcie do Londynu, Nr 2846 z 14.08.1940 r.
w sprawie masowych wyjazdów Polaków z Węgier do Polski ................................. 128
39. Depesza z Belgradu do AW w Budapeszcie
w sprawie wstrzymania ewakuacji (L. 2296) ............................................................ 129
40. Depesza Nr 2852/tj z 16.08.1940 r. od AW w Budapeszcie do Belgradu
w sprawie ewakuacji ................................................................................................. 130
41. Depesza Nr 2853 z 17.08.1940 r. do Londynu, Belgradu, Bukaresztu i Stambułu
w sprawie odwołania AW w Budapeszcie ................................................................ 130
42. Depesza Nr 2863 z 20.08.1940 r. od AW w Budapeszcie do Belgradu
w sprawie przyjęcia fali pierwotnej (ewakuacji z Jugosławii na Węgry) .................. 131
43. Depesza Nr 2873 z 25.08.1940 r. od AW w Budapeszcie do Londynu
w sprawie wyjazdu AW w Budapeszcie z Węgier ..................................................... 132
44. Depesza Nr 1659 z 27.08.1940 r. od szefa Sztabu Głównego w Londynie
do AW w Budapeszcie w sprawie organizacji ewakuacji z Węgier ........................... 133
45. Depesza Nr 2883 z 29.08.1940 r. od AW w Budapeszcie do szefa
Sztabu Głównego w Londynie w sprawie potrzeb finansowych
na zabezpieczenie żołnierzy internowanych na Węgrzech ......................................... 134
46. Depesza Nr 390/40 AW w Stambule do AW w Atenach, Budapeszcie, Belgradzie
i Bukareszcie w sprawie ścisłego stosowania rozkazów Naczelnego Wodza
dotyczących ewakuacji .............................................................................................. 135
47. Depesza Nr 2902 z 2.09.1940 r. od AW w Budapeszcie do Londynu
w sprawie problemów z ewakuacją z Węgier do Jugosławii ..................................... 137
48. Depesza Nr L. 1745 do AW w Budapeszcie, Bukareszcie, Stambule i Jerozolimie
w sprawie postępowania na wypadek likwidacji ataszatu .......................................... 138
49. Pismo szefa Sztabu Naczelnego Wodza, płk. dypl. Klimeckiego do gen. Regulskiego
AW przy Ambasadzie RP w Londynie w sprawie podporządkowania AM i AL ...... 139
50. Pismo NW i M. Spr. Wojsk. gen. dyw. W. Sikorskiego do szefa
Kierownictwa Marynarki Wojennej wyjaśniające podporządkowanie AM i AL
pod AW przy Ambasadzie RP w Londynie ............................................................... 140
1941 R.
51. Pismo szefa Intendentury Sztabu NW, gen. bryg. Masnego do AW w Londynie
w sprawie pobierania doraźnych zaliczek na cele reprezentacyjne ............................ 141
52. Pismo szefa Intendentury Sztabu NW, gen. bryg. Masnego, do komendanta
Kwatery Głównej NW w sprawie przyznania AW w Londynie
miesięcznego ryczałtu na utrzymanie samochodu służbowego ................................. 142
54. Protokół zdawczo-odbiorczy spisany w Ankarze 6 maja 1941 r. ............................... 144
55. Notatka ppłk. Czerwenki do szefa Oddz. II Sztabu NW
w sprawie stosunków polsko-jugosłowiańskich ........................................................ 145
56. Depesza Nr 5347 z 24.10.1941 r. szefa Oddz. II Sztabu NW
do ppłk. Czerwenki w sprawie uposażenia zastępcy AW .......................................... 146
57. Prośba ppłk Czerwenki do dowódcy Wojsk Polskich na Środkowym Wschodzie
o zgodę na wysłanie depeszy do szefa Oddz. II NW ................................................. 147
58. NI AW w Kujbyszewie gen. bryg. R. Wolikowskiego w sprawie organizacji
i uzbrojeniu Armii Polskiej w ZSRR oraz skupieniu obywateli polskich
w Uzbekistanie .......................................................................................................... 148
1942 R.
59. Pismo Nr D.115/42 z Ambasady RP w Moskwie w sprawie przekazania budynku
do dyspozycji Ataszatu Wojskowego ........................................................................ 150
60. Pismo Nr 64/42 AW w Kujbyszewie gen. bryg. R. Wolikowskiego
do Ambasady RP w Moskwie w sprawie stanu technicznego budynku
przekazanego do dyspozycji Ataszatu Wojskowego .................................................. 152
61. Sprawozdanie z działalności AW przy Ambasadzie RP w Londynie za rok 1941
z 4 załącznikami (150/42) .......................................................................................... 153
62. Pismo AW w Kujbyszewie do Ambasadora RP w Kujbyszewie (L. dz. 154/42)
w sprawie wiz dla Polaków wyjeżdżających z terytorium ZSRR .............................. 169
63. Pismo AW w Kujbyszewie do szefa Sztabu Polskich Sił Zbrojnych
w ZSRR (L. dz. 357/42) w sprawie paczek odzieżowych ......................................... 171
64. Pismo AW w Kujbyszewie do Ambasadora RP w Kujbyszewie (L. dz. 422/42)
w sprawie wystąpienia do właściwych władz ZSRR o zaliczenie
rtm. Przewłockiego Józefa w poczet członków korpusu dyplomatycznego .............. 172
65. Pismo Nr D.1180/42 z Ambasady RP w Moskwie w sprawie zaliczenia
rtm. Przewłockiego Józefa w poczet członków korpusu dyplomatycznego .............. 173
66. Rozgraniczenie kompetencji Attaché Wojskowego i szefa Misji Wojskowej
w ZSRR (L. dz. 4054/II.Og.Tjn.) .............................................................................. 174
67. Instrukcja sporządzania obowiązkowych dokumentów przez Attaché Wojskowych
Sił Zbrojnych (L. 43/Zca S.S.42.) ............................................................................. 175
68. Meldunek ppłk. Rudnickiego do szefa Oddziału II w sprawie objęcia funkcji
Attaché Wojskowego w Moskwie ............................................................................. 177
69. Meldunek ppłk. J. Czerwenki w sprawie uzupełnienia wyposażenia placówki ......... 178
70. Protokół zdawczo-odbiorczy przekazania Ataszatu Wojskowego
przy Ambasadzie RP w Kujbyszewie ........................................................................ 179
71. Depesza Nr 7533 szefa Oddziału II Sztabu NW do ppłk. T. Rudnickiego,
AW w Kujbyszewie, w sprawie przesłania składu personalnego
Ataszatu Wojskowego ............................................................................................... 181
72. Pismo szefa Oddziału II Sztabu Armii Polskiej na Wschodzie do AW
przy Poselstwie w Teheranie w sprawie uzyskania informacji .................................. 182
73. Pismo dowódcy Armii, gen. dyw. W. Andersa, do ppłk. Antoniego Szymańskiego
w sprawie zwolnienia ze stanowiska dowódcy Bazy Ewakuacyjnej w związku
z wyznaczeniem na stanowisko AW przy Poselstwie RP w Teheranie
(L. dz. 801/0.V.4) ...................................................................................................... 183
74. Wiadomości z Niemiec i Rosji – NI AW w Teheranie, ppłk. A. Szymańskiego,
do szefa Sztabu Głównego NW przez szefa Oddziału II (L. dz. 18/42/Tjm.) ............ 184
75. Protokół zdawczo-odbiorcy Ataszatu Wojskowego przy Ambasadzie RP w Ankarze
(płk Liebich Andrzej – przekazujący, ppłk Zimnal Marian – odbierający) ............... 186
76. Depesza Nr L. dz. 1037/42 AW w Kujbyszewie, ppłk. T. Rudnickiego,
w sprawie składu osobowego Ataszatu Wojskowego ............................................... 188
1943 R.
77. Raport AW płk. Szymańskiego, AW przy Ambasadzie RP w Teheranie,
do szefa Oddziału Wywiadowczego Sztabu Naczelnego Wodza nt. sytuacji w Iranie,
stosunków brytyjsko-amerykańskich (L. dz. 84/43.Tjn.) .......................................... 191
78. Meldunek AW w Londynie do szefa Oddziału Wywiadowczego NW nt. sytuacji
w Tunisie (L. dz. 643/43) .......................................................................................... 195
79. Przegląd tygodniowy informacji politycznych na podstawie informacji zawartych
w War Office Weekly Intelligence Summary z 17.03.1943 r. (692/43) .................... 198
80. Raport płk. A. Szymańskiego, AW w Teheranie, nt. sytuacji w Niemczech,
Bałkanach oraz działań Rosji na terenie Iranu (L. dz. 90/43/Tjn.) ............................ 201
81. Raport płk. A. Szymańskiego, AW w Teheranie, w sprawie działań Rosji
na Środkowym Wschodzie (L. dz. 112/43/Tj. Egz. Nr 4.) ........................................ 204
82. Pismo Szefa Sztabu NW w sprawie notatek sprawozdawczych dotyczących akcji
prasowych i propagandowych w KU (L. dz. 2031/O.Wych./Og./43) ........................ 207
83. Pismo AW (L. dz. 182/43) przy Ambasadzie RP w Ankarze, ppłk. M. Zimnala,
do szefa Oddziału II Sztabu NW w sprawie materiału informacyjnego dotyczącego
armii tureckiej ............................................................................................................ 208
84. Raport sytuacyjny opracowany przez gen. bryg. B. Regulskiego AW
przy Ambasadzie RP w Londynie (L. dz. 1538/43) ................................................... 209
85. Pismo dr. Zygmunta Zawadowskiego, radcy Ambasady RP w ZSRR, czasowo
w Teheranie, do płk. Tadeusza Rudnickiego AW przy Ambasadzie RP w ZSRR,
w sprawie przesłania listy polskich rodzin wojskowych znajdujących się w ZSRR
(na prośbę Ambasady Australii) (Nr Sow. T. 738/11/43) .......................................... 230
86. Meldunek płk. A. Szymańskiego, AW przy Ambasadzie RP w Teheranie,
w sprawie akcji prasowej i propagandowej na terenie Iranu (L. dz. 241/Tj./43) ........ 231
87. Depesza szefa Oddziału Wywiadowczego Sztabu Naczelnego Wodza
do AW przy Poselstwie RP w Teheranie w sprawie przesłania danych
o ataszacie wojskowym, jego personelu i wyposażeniu (L. 4724/P/43) .................... 232
88. Pismo Ministra Obrony Narodowej (L. dz. 6300/Int. Budż.IV/43)
w sprawie miesięcznych kwot na cele reprezentacji wojska ...................................... 233
89. Pismo płk. Tadeusza Rudnickiego, AW przy Ambasadzie RP w ZSRR,
do Ministra Obrony Narodowej w sprawie listy polskich rodzin wojskowych
znajdujących się w ZSRR (27/43) ............................................................................. 235
90. Depesza ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Oddziału II Sztabu NW
w sprawie rozmowy z płk. Hillem na temat dywizji formowanej przez Berlinga ...... 236
91. Depesza ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Oddziału II Sztabu NW
w sprawie rozmowy z płk. Łoziczem, AW Jugosławii,
na temat dywizji dowodzonej przez Berlinga ............................................................ 236
92. Depesza ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Oddziału
Wywiadowczego NW w sprawie danych o ataszacie wojskowym, jego personelu
i wyposażeniu – odpowiedź na L. 4724/P/43 (poz. 59) ............................................. 237
93. Depesza ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Oddziału II Sztabu NW
w sprawie konferencji ministrów spraw zagranicznych ............................................. 240
94. Depesza Nr 396/43 AW przy Ambasadzie RP w Teheranie do Komendanta Placu
w Teheranie w sprawie spotkania z AW Francji ........................................................ 241
95. Raport ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Oddziału II Sztabu NW,
za okres 1.08.–30.09.1943 r. dotyczący sytuacji politycznej w Iranie ....................... 242
96. Depesza ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Oddziału II Sztabu NW
w sprawie funkcjonowania Związku Patriotów Polskich w ZSRR,
dywizji Berlinga, itp. ................................................................................................. 243
97. Depesza ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Oddziału II Sztabu NW
w sprawie sytuacji w Rosji i działań wojennych prowadzonych na jej terytorium .... 244
98. Pismo szefa Wydziału Wojskowego przy Ministrze, delegacie Rządu na Wschodzie,
płk. Antoniego Szymańskiego, w sprawie usprawnienia służby informacyjnej
na Wschodzie (wg rozdzielnika) ................................................................................ 245
99. Depesza Nr 86 ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie,
do szefa Oddziału II Sztabu NW w sprawie przybycia do Teheranu Stalina,
Vallace’a i Churchilla ................................................................................................ 250
100. Depesza Nr 87 ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Sztabu NW
w sprawie przybycia do Teheranu Roosevelta oraz innych dostojników
w związku z konferencją w Teheranie ....................................................................... 250
101. Depesza ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Sztabu NW
w sprawie konferencji w Teheranie ........................................................................... 252
102. Depesza Nr 101 ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Oddziału II
Sztabu NW w sprawie wizyty Benesza w Teheranie i jego podróży do Moskwy ..... 253
103. Depesza Nr 120 ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Oddziału II
Sztabu NW w sprawie funkcjonowania dywizji Berlinga ......................................... 253
104. Raport ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, za listopad 1943 r.,
do szefa Oddziału II Sztabu NW ............................................................................... 254
105. Pismo gen. bryg. Tadeusza Malinowskiego, szefa Biura Opieki Nad Żołnierzami,
do płk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, w sprawie sytuacji rodzin żołnierzy
ewakuowanych z Rosji .............................................................................................. 255
106. Depesza Nr 133 ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Oddziału II
Sztabu NW w sprawie funkcjonowania dywizji Berlinga i produkcji uzbrojenia
w ZSRR – na podstawie informacji uzyskanych od chińskiego attaché .................... 259
107. Depesza Nr 138 ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Sztabu NW
w sprawie wizyty Benesza w Teheranie i informacji dotyczących stosunków
polsko-radzieckich oraz przyszłych granic Polski – na podstawie informacji
uzyskanych od czeskiego AW .................................................................................. 260
1944 R.
108. Depesza Nr 46 ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Oddziału II
Sztabu NW w sprawie zniszczeń w Berlinie – na podstawie informacji uzyskanych
od szwedzkiego kuriera dyplomatycznego ................................................................ 261
109. Depesza Nr 55 ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Oddziału II
Sztabu NW w sprawie pobytu w Teheranie Władysława Matwina,
przedstawiciela Związku Patriotów Polskich ............................................................ 262
110. Raport opracowany przez ppłk. T. Rudnickiego, AW przy Poselstwie RP
w Teheranie, odnośnie do sytuacji rodzin żołnierzy ewakuowanych z Rosji,
skierowany do generała Tadeusza Malinowskiego,
szefa Biura Opieki nad Żołnierzem MON ................................................................. 263
111. Depesza Nr 11/44 płk. Gano, szefa Oddz. Inf. Wyw. Sztabu NW,
do AW w Teheranie w sprawie zakazu wykorzystywania poczty dyplomatycznej
do przesyłania (szmuglu) innych przedmiotów ......................................................... 270
112. Depesza Nr 61 ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Oddziału II
Sztabu NW w sprawie uzyskania zezwolenia na zakup
nowego samochodu osobowego i sprzedaż ówcześnie eksploatowanego ................. 271
113. Depesza Nr 66 ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Oddziału II
Sztabu NW w sprawie sytuacji na froncie wschodnim (sytuacja w jednostkach ACz,
współpraca z Polską, formowanie czeskich jednostek) na podstawie informacji
przekazanych przez czeskiego generała Niżborskiego .............................................. 272
114. Depesza Nr 76 ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Oddziału II
Sztabu NW w sprawie opinii rosyjskiego AW w Teheranie na temat oddziałów
polskich w ZSRR ...................................................................................................... 273
115. Depesza Nr 88 ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Oddziału II
Sztabu NW dotycząca pobytu w Teheranie kilku oficerów Berlinga –
na podstawie informacji uzyskanej od czeskiego AW .............................................. 273
116. Depesza Nr 146 ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Oddziału II
Sztabu NW dotycząca opinii nt. stosunków jugosłowiańsko-brytyjskich wygłoszonej
przez przedstawiciela misji Tito powracającej z Moskwy – na podstawie informacji
uzyskanych z „poważnych kół jugosłowiańskich” ................................................... 274
117. Przemówienie ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, wygłoszone
w dniu 5 lipca 1944 r. na akademii w rocznicę śmierci śp. generała Sikorskiego ...... 275
118. Pokwitowanie odbioru opony do samochodu służbowego AW w Teheranie
(AW ppłk. T. Rudnicki) ............................................................................................. 278
119. Meldunek sytuacyjny z Warszawy opracowany przez szefa Sztabu NW ................. 279
120. Pismo ppłk. T. Rudnickiego, AW przy Ambasadzie RP w Teheranie,
do Wydziału Rachunkowo-Kasowego Poselstwa RP w Teheranie
w sprawie wypłacenia należności .............................................................................. 280
121. Pismo por. dr. Leona Koczego, kierownika Archiwum (L. dz. 2091/44),
do ppłk. T. Rudnickiego, AW przy Ambasadzie RP w Teheranie,
w sprawie zabezpieczenia dokumentów oraz eksponatów muzealnych ..................... 281
122. Pismo ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do por. dr. Leona Koczego,
kierownika Archiwum WP, w sprawie książek i eksponatów zabytkowych
możliwych do zakupu w Teheranie ........................................................................... 282
123. Pismo ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Wydziału Wywiadowczego
Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie w sprawie wznowienia nadsyłania
do Londynu wycinków z prasy sowieckiej, w szczególności dotyczących
spraw polskich ........................................................................................................... 283
124. Pismo gen. bryg. Masnego, szefa Intendentury MON, do gen. bryg. Bronisława
Regulskiego, AW w Londynie, w sprawie uzupełnienia rozliczenia
i przesłania wyjaśnień w odniesieniu do niektórych wydatków ................................. 284
125. Raport za wrzesień 1944 r. opracowany przez ppłk. T. Rudnickiego,
AW przy Poselstwie RP w Teheranie, zawierający informacje dotyczące Polski
oraz sytuacji na Bliskim Wschodzie .......................................................................... 285
126. Depesza Nr 224 ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do dowódcy III Korpusu
w Kairze w sprawie przyjmowania kandydatek do służby
w Pomocniczej Służbie Kobiet (PSK) ....................................................................... 286
127. Meldunek ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Oddziału II Sztabu NW
dotyczące pilnej potrzeby zapewnienia transportu dla ataszatu z powodu zużycia się
dotychczas eksploatowanego pojazdu ....................................................................... 287
128. Pismo gen. bryg. Bronisława Regulskiego, AW w Londynie, do gen. bryg. Masnego,
szefa Intendentury MON wyjaśniające kwestie wydatków – odpowiedź na pismo
gen. bryg. Masnego z 29.09.1944 r. L. dz. 6629/Int. Budż. IV./44 (poz. 94) ............ 288
129. Pismo gen. bryg. Masnego, szefa Intendentury MON do gen. bryg. Bronisława
Regulskiego, AW w Londynie, dotyczące rozliczenia AW w Londynie z zaliczki
w kwocie £ 300 – odpowiedź na pismo Nr wych. 3271/44 z 20.10.1944 r. ................. 290
130. Pismo gen. bryg. Bronisława Regulskiego, AW w Londynie, do szefa Oddziału
Inf. Wywiadowczego Sztabu NW wyjaśniające kwestie obsady etatowej
i budżetowe Ataszatu w Londynie ............................................................................. 291
131. Pismo płk. Jana Leśniaka, przewodniczącego Komisji Likwidacyjnej Oddziału
Inf. Wyw. Szt. NW, do AW przy Ambasadzie RP w Paryżu w sprawie
przekazania mienia .................................................................................................... 292
1945 R.
132. Pismo ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do szefa Oddziału
Informacyjno-Wywiadowczego w sprawie likwidacji stanowiska sekretarza
w AW w Teheranie ................................................................................................... 293
133. Pismo L. dz. 394/III/Tjn/45 Szefa Intendentury Delegatury MON
do ppłk. T. Rudnickiego, AW przy Ambasadzie RP w Teheranie,
w sprawie zakupu samochodu osobowego ................................................................ 295
134. Meldunek płk. dypl. A. Szymańskiego, AW w Teheranie, do Szefa Sztabu NW
poprzez Szefa Oddziału Wywiadowczego w sprawie sytuacji panującej w Iranie
i Rosji Radzieckiej .................................................................................................... 296
135. Pismo 345/45 ppłk. T. Rudnickiego, AW przy Ambasadzie RP w Teheranie,
do Szefa Intendentury Delegatury MON na Wschodzie w sprawie zakupu
samochodu osobowego – odpowiedź na pismo L. dz. 394/III/Tjn/45
z 26.03.1945 r. ........................................................................................................... 299
136. Pismo L. dz. 016/45 Kierownika Referatu Muzealnego do ppłk. T. Rudnickiego,
AW przy Ambasadzie RP w Teheranie, w sprawie zakupu muzealiów .................... 302
137. Pismo kpt. dr. Leona Koczego do ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie,
w sprawie pozyskania muzealiów ............................................................................. 303
138. Pismo ppłk. T. Rudnickiego, AW w Teheranie, do Chargé d’Affaires
ad interim of the Republic of Poland w Teheranie, w sprawie wyjścia
z Iranu pozostających w Iranie oddziałów polskich .................................................. 304
139. Pismo gen. bryg. Bronisława Regulskiego, AW w Londynie, według rozdzielnika,
w sprawie rozdziału personelu AW w Londynie ....................................................... 305
140. Protokół spalenia dokumentów tajnych należących do Ataszatu Wojskowego
w Sztokholmie ........................................................................................................... 306
141. Pismo ppłk. Mariana Zimnala, AW w Ankarze, do szefa Oddziału
Inf.-Wywiadowczego Sztabu NW w sprawie spalenia dokumentacji ....................... 307
142. Pismo płk. Włodzimierza Onacewicza, AW w Waszyngtonie, do szefa Sztabu NW
w sprawie zakończenia funkcjonowania AW w Waszyngtonie ................................ 308
143. Protokół zdawczo-odbiorczy przekazania radioodbiornika Philips z Ataszatu
Wojskowego w Atenach do Ambasady RP ............................................................... 310
144. Sprawozdanie końcowe ppłk. Mariana Zimnala, AW w Turcji, w sprawie likwidacji
ataszatu, adresowane do szefa Oddziału Informacyjno-Wywiadowczego Sztabu
Głównego .................................................................................................................. 311
145. Sprawozdanie końcowe płk. Stefana Sznuka, AW w Kanadzie, w sprawie likwidacji
ataszatu, adresowane do szefa Oddziału Informacyjno-Wywiadowczego Sztabu
Głównego (wch. Nr 109 z 17.01.1946 r.) .................................................................. 319
146. Pismo Kwatermistrza JWSW do Oddziału Informacyjno-Wywiadowczego
Sztabu Głównego wraz ze sprawozdaniem likwidacyjnym Ataszatu Wojskowego
w Teheranie ............................................................................................................... 325
147. Sprawozdanie końcowe ppłk. Tadeusza Tokarza, AW przy rządzie norweskim,
na dzień 1.10.1945 r. do Oddziału Wywiadowczego Sztabu NW (wch. Nr 843
z 6.05.1946 r.) ........................................................................................................... 333
Zakończenie ...................................................................................................................... 335
Bibliografia ....................................................................................................................... 336
