Wolność sumienia osób prawnych
Publikacja poświęcona jest analizie możliwości powoływania się przez osoby prawne (szpitale, spółki, fundacje, stowarzyszenia, uczelnie) na gwarancje wynikające z wolności sumienia. Praca odpowiada na takie pytania jak: Czy szpital jako instytucja może się powołać na klauzulę sumienia? Czy rada powiatu może zobowiązać podległe szpitale publiczne, aby nie wykonywały aborcji? Czy celem działalności gospodarczej spółki może być nie tylko zysk, ale również promocja określonych wartości moralnych? W jakich przypadkach dopuszczalne jest uzależnienie zatrudnienia pracownika od wyznawanej religii?
Autor stawia tezę, że choć osoby prawne nie posiadają sumienia, to mogą mieć tożsamość ideową, która określa sens i kierunek ich działalności. Na jej poparcie przedstawia przypadki organizacji powstałych w celach ideowych i omawia aktualne orzecznictwo sądów państw obcych, a także Trybunału Konstytucyjnego oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na ten temat.
Praca […] dotyczy kontrowersyjnego problemu – przenoszenie koncepcji praw i wolności jednostki na osoby prawne zawsze wywoływało pewne wątpliwości, ale w literaturze i orzecznictwie częściowo je pozytywnie rozwiano w zakresie niektórych praw człowieka. Czy to dotyczy także wolności sumienia? Autor, korzystając z pewnych propozycji, jakie pojawiły się zwłaszcza w literaturze amerykańskiej, próbuje nas przekonać, że tak. Nawet jeśli nie wszystkich w Polsce przekona, to i tak sam problem jest na tyle interesujący, że warto go poruszyć. (Z recenzji prof. dr. hab. Jerzego Zajadły)
Przedstawioną mi do recenzji pracę przeczytałem z wielką przyjemnością ze względu na ważność i nowość tematu, jasność wywodu i bardzo dobry język, co nieczęsto obecnie się zdarza. Autor buduje i przedstawia własną propozycję, istotnie wzbogacając doktrynę prawa praw człowieka, a zwłaszcza obszar refleksji dotyczącej swobody/wolności religii, sumienia i przekonań. Nie waham się rekomendować wydania pracy, choć na pewne zagadnienia spoglądam inaczej. (Z recenzji prof. dr. hab. Ireneusza Kamińskiego)
*********
Freedom of Conscience of Legal Entities. Ideological Identity as a Personal and Constitutional Right
The publication analyzes the possibility of recourse by legal entities (hospitals, partnerships, societies, higher education institutions) to the guarantees resulting from freedom of conscience. The book aims to answer such questions as: Can a hospital as an institution invoke the conscience clause? Can a district council require subordinate public hospitals not to perform an abortion? Can a partnership seek not only profit but also promote certain moral values? In what cases is it acceptable to employ a person on condition of their religion? The author argues that, although legal entities do not have conscience, they may have ideological identity, which defines the meaning and direction of their activities.
*********
Dr Janusz Roszkiewicz (ORCID 0000-0001-5055-2215) – adiunkt w Zakładzie Praw Człowieka Uniwersytetu Warszawskiego, radca prawny, autor kilkudziesięciu publikacji z zakresu prawa konstytucyjnego, europejskiego i medycznego.
---------
PhD Janusz Roszkiewicz (ORCID 0000-0001-5055-2215) – assistant professor at the Human Rights Department of the University of Warsaw, attorney-at-law, author of several dozen publications on constitutional, European and medical law.
WYKAZ SKRÓTÓW 9
WPROWADZENIE 11
ROZDZIAŁ 1. Pojęcie sumienia 15
1.1. Uwagi wprowadzające 15
1.2. Pojęcie sumienia osoby 16
1.3. Pojęcie sumienia instytucji (osoby prawnej) 19
1.3.1. Sumienie jako właściwość wspólnoty 19
1.3.2. Koncepcje sumienia instytucjonalnego w
literaturze 22
1.3.2.1. Teoria misji osoby prawnej 24
1.3.2.2. Teoria moralności kolektywnej
(moral-collective theory) 24
1.3.2.3. Teoria wielowymiarowości instytucji 25
1.3.2.4. Teoria depozytu moralnego osoby
prawnej 29
1.3.2.5. Krytyka pojęcia sumienia
instytucjonalnego 31
ROZDZIAŁ 2. Zakres przedmiotowy wolności sumienia 40
2.1. Uwagi wprowadzające 40
2.2. Wolność sumienia w Europejskiej Konwencji Praw
Człowieka 43
2.3. Wolność sumienia w Wielkiej Brytanii 50
2.4. Wolność sumienia w Stanach Zjednoczonych 53
2.5. Wolność sumienia w Niemczech 55
2.6. Wolność sumienia w Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej 58
2.7. Wolność sumienia jako dobro osobiste w Kodeksie
cywilnym 64
2.8. Katalog uprawnień wynikających z wolności
sumienia 71
ROZDZIAŁ 3. Ustalanie zakresu podmiotowego praw, wolności i dóbr osobistych 73
3.1. Geneza pojęcia osoby prawnej – uwagi ogólne 73
3.2. Istota osoby prawnej w świetle polskiego prawa
prywatnego 74
3.3. Wybrane teorie osób prawnych 75
3.4. Prawa i wolności osób prawnych 76
3.5. Dobra osobiste osób prawnych 80
3.6. Zakres podmiotowy wolności sumienia 82
ROZDZIAŁ 4. Wolność sumienia podmiotów leczniczych 87
4.1. Uwagi wprowadzające 87
4.2. Cel szpitala 96
4.2.1. Wielość celów podmiotów leczniczych 96
4.2.2. Źródło misji podmiotu leczniczego 98
4.3. Prawo do prowadzenia działalności leczniczej w
sposób zgodny z sumieniem 110
4.3.1. Ochrona sumienia instytucjonalnego
podmiotów prywatnych i publicznych 115
4.3.2. Konflikt między sumieniem instytucjonalnym
a sumieniem jednostki 122
4.3.3. Obowiązek podmiotów leczniczych
wprowadzania racjonalnych usprawnień dla
pracowników ze względu na wartości religijno-
moralne 125
4.3.4. Misja podmiotu leczniczego po zmianie
właściciela 126
4.4. Prawo do nakładania na pracowników podmiotu
leczniczego obowiązków lojalności 131
4.4.1. Sprawa lekarza zwolnionego z katolickiego
szpitala z powodu rozwodu 135
4.4.2. Motywy orzeczenia Federalnego Trybunału
Konstytucyjnego 137
4.4.3. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii
Europejskiej 140
4.5. Podsumowanie 143
ROZDZIAŁ 5. Wolność sumienia spółek prawa handlowego 146
5.1. Uwagi wprowadzające 46
5.2. Cel spółki prawa handlowego 152
5.3. Źródło misji spółki 154
5.4. Prawo do prowadzenia działalności gospodarczej w
sposób zgodny z sumieniem na przykładzie wybranych
orzeczeń sądów amerykańskich 156
5.4.1. Geneza Religious Freedom Restoration Act
157
5.4.2. Wolność sumienia spółki handlowej na
przykładzie sprawy Elane Photography 160
5.4.3. Wolność sumienia spółki handlowej na
przykładzie sprawy Hobby Lobby 162
5.5. Prawo do prowadzenia działalności dobroczynnej w
sposób zgodny z sumieniem na przykładzie wybranych
orzeczeń sądów brytyjskich 167
5.5.1. Spółka dobroczynna w Wielkiej Brytanii 168
5.5.2. Stan faktyczny sprawy Catholic Care z Leeds
169
5.5.3. Orzeczenie w I instancji w sprawie Catholic
Care z Leeds 170
5.5.4. Orzeczenie w II instancji w sprawie
Catholic Care z Leeds 171
5.5.5. Orzeczenie Wyższego Trybunału w sprawie
Catholic Care z Leeds 172
5.5.6. Orzeczenie Sądu Najwyższego USA w sprawie
Catholic Social Services of Philadelphia 173
5.5.7. Uwagi własne 175
5.6. Prawo nakładania na pracowników obowiązków
lojalności wobec etyki spółki 177
5.7. Podsumowanie 178
ROZDZIAŁ 6. Wolność sumienia fundacji 179
6.1. Uwagi wprowadzające 179
6.2. Cel fundacji 180
6.3. Prawo do prowadzenia działalności edukacyjnej w
sposób zgodny z sumieniem na przykładzie sprawy
Loyola High School Foundation 182
6.3.1. Stan faktyczny sprawy Loyola High School
Foundation 183
6.3.2. Opinia większości w sprawie Loyola High
School Foundation 185
6.3.3. Opinia mniejszości w sprawie Loyola High
School Foundation 188
6.4. Podsumowanie 190
ROZDZIAŁ 7. Wolność sumienia stowarzyszeń 194
7.1. Uwagi wprowadzające 194
7.2. Cel stowarzyszenia 195
7.3. Ochrona wolności sumienia stowarzyszenia 197
7.4. Podsumowanie 197
ROZDZIAŁ 8. Wolność sumienia uczelni 199
8.1. Uwagi wprowadzające 199
8.2. Cel uczelni 201
8.3. Ochrona wolności sumienia uczelni 203
8.4. Podsumowanie 206
ZAKOŃCZENIE 207
BIBLIOGRAFIA 211
Literatura 211
Orzecznictwo 220
Akty prawne 226
Inne 228
INDEKS NAZWISK 231
