Postępowanie administracyjne, postępowanie egzekucyjne w administracji i postępowanie sądowoadministracyjne
Podręcznik stanowi kompletny wykład z zakresu postępowania administracyjnego w ścisłym znaczeniu (tzw. jurysdykcyjnego), postępowania w sprawach wydawania zaświadczeń, postępowania w sprawach skarg i wniosków, postępowania egzekucyjnego w administracji oraz postępowania przed sądami administracyjnymi. Całość uzupełnia omówienie najważniejszych zagadnień ogólnych, wprowadzających czytelnika w zasadniczą problematykę książki.
Szóste wydanie uwzględnia zmienione oraz nowe regulacje, dotyczące m.in.:
• doręczania dokumentów w postępowaniu administracyjnym i sądowoadministracyjnym,
• obowiązków i uprawnień wierzyciela i dozorcy,
• zasad dotyczących rozpatrywania środków zaskarżenia,
• egzekucji z majątku osobistego zobowiązanego i majątku wspólnego,
• egzekucji z praw majątkowych zarejestrowanych w rejestrze akcjonariuszy,
• przesłanek i form umorzenia postępowania,
• zbiegu egzekucji,
• uchylenia czynności egzekucyjnej.
Skondensowana forma i przejrzysty układ podręcznika, liczne wyliczenia, przykłady, a także porównania i przeciwstawienia pokrewnych lub podobnych kwestii i pojęć uławiają zrozumienie i przyswojenie omawianych zagadnień. Szczegółowo przedstawione zostały problemy niejasne w świetle przepisów prawa oraz budzące kontrowersje w piśmiennictwie i judykaturze. Prezentując takie kwestie przytoczono najbardziej reprezentatywne poglądy doktryny, orzeczenia sądów oraz stanowisko autora.
Publikacja przeznaczona jest przede wszystkim dla studentów prawa i administracji. Zainteresuje również pracowników organów administracji publicznej, przedstawicieli nauki prawa administracyjnego oraz prawników praktyków – adwokatów, radców prawnych, sędziów, prokuratorów.
Wykaz skrótów.............................................................................................................. 17
Część pierwsza
ZAGADNIENIA OGÓLNE
Rozdział I
Geneza i rozwój postępowania administracyjnego i sądownictwa
administracyjnego........................................................................................................ 23
1. Europa.................................................................................................................... 23
2. Polska..................................................................................................................... 27
2.1. Okres międzywojenny.................................................................................. 27
2.2. Okres po II wojnie światowej....................................................................... 30
Rozdział II
Pojęcie postępowania administracyjnego............................................................... 41
1. Postępowanie administracyjne w szerokim znaczeniu.................................. 41
2. Postępowanie administracyjne w wąskim znaczeniu..................................... 44
2.1. Pojęcie............................................................................................................. 44
2.2. Rodzaje............................................................................................................ 47
3. Normy proceduralne w systemie prawa administracyjnego......................... 53
4. Zakres regulacji objętej Kodeksem postępowania administracyjnego........ 55
Rozdział III
Zasady ogólne postępowania administracyjnego.................................................. 59
1. Charakter prawny, zakres obowiązywania i funkcje...................................... 59
2. Katalog zasad......................................................................................................... 62
Część druga
POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE W ŚCISŁYM ZNACZENIU
(TZW. JURYSDYKCYJNE)
Rozdział I
Organy prowadzące postępowanie............................................................................ 81
1. Charakterystyka................................................................................................... 81
1.1. Uwagi ogólne.................................................................................................. 81
1.2. Organy administracji rządowej................................................................... 81
1.2.1. Naczelne organy administracji rządowej........................................ 82
1.2.2. Inne centralne organy administracji rządowej.............................. 82
1.2.3. Terenowe organy rządowej administracji zespolonej.................... 85
1.2.4. Terenowe organy rządowej administracji niezespolonej.............. 86
1.3. Organy samorządu terytorialnego.............................................................. 87
1.4. Organy administracji w znaczeniu funkcjonalnym................................. 88
2. Właściwość organów............................................................................................ 90
2.1. Pojęcie właściwości........................................................................................ 90
2.2. Spory o właściwość........................................................................................ 96
3. Wyłączenie organu, wyłączenie pracownika organu i członka organu
kolegialnego........................................................................................................... 98
Rozdział II
Uczestnicy postępowania administracyjnego........................................................ 103
1. Strona..................................................................................................................... 103
1.1. Pojęcie strony................................................................................................. 103
1.2. Zdolność procesowa...................................................................................... 108
1.3. Pełnomocnictwo strony................................................................................ 110
1.4. Następstwo proceduralne............................................................................. 113
2. Uczestnicy (podmioty) na prawach strony....................................................... 113
2.1. Pojęcie............................................................................................................. 113
2.2. Udział organizacji społecznej w postępowaniu........................................ 115
2.3. Udział prokuratora w postępowaniu.......................................................... 117
2.4. Udział Rzecznika Praw Obywatelskich w postępowaniu........................ 121
2.5. Udział Rzecznika Praw Dziecka w postępowaniu.................................... 123
2.6. Udział Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców
w postępowaniu............................................................................................. 124
3. Osoby zainteresowane......................................................................................... 124
4. Inni uczestnicy...................................................................................................... 125
Rozdział III
Zasady wnoszenia podań, doręczeń i wezwań........................................................ 127
1. Wnoszenie podań................................................................................................. 127
2. Doręczanie dokumentów i inne formy zawiadamiania.................................. 130
3. Wezwania............................................................................................................... 137
Rozdział IV
Terminy........................................................................................................................... 141
1. Rodzaje terminów................................................................................................. 141
2. Obliczanie terminów............................................................................................ 143
3. Terminy załatwiania spraw................................................................................. 145
Rozdział V
Postępowanie przed organami I instancji............................................................... 153
1. Wszczęcie postępowania..................................................................................... 153
1.1. Tryb wszczęcia............................................................................................... 153
1.2. Współuczestnictwo stron............................................................................. 157
2. Postępowanie wyjaśniające................................................................................. 159
2.1. Postępowanie wyjaśniające a postępowanie dowodowe.......................... 159
2.2. Inicjatywa dowodowa................................................................................... 161
2.2.1. Ciężar dowodu i obowiązek dowodzenia........................................ 161
2.2.2. Żądanie dowodowe strony................................................................. 166
2.3. Dowody........................................................................................................... 167
2.3.1. Pojęcie................................................................................................... 167
2.3.2. Dokumenty.......................................................................................... 168
2.3.3. Świadkowie.......................................................................................... 170
2.3.4. Opinie biegłych................................................................................... 176
2.3.5. Oględziny............................................................................................. 177
2.3.6. Przesłuchanie strony.......................................................................... 177
2.4. Formy postępowania dowodowego............................................................ 178
2.4.1. Rozprawa.............................................................................................. 178
2.4.2. Postępowanie gabinetowe.................................................................. 180
2.5. Uprawdopodobnienie i prawdopodobieństwo.......................................... 180
2.6. Domniemania i fikcje prawne..................................................................... 182
3. Mediacja................................................................................................................. 184
4. Zawieszenie postępowania.................................................................................. 187
5. Umorzenie postępowania.................................................................................... 189
6. Ugoda..................................................................................................................... 192
7. Decyzja administracyjna..................................................................................... 194
7.1. Istota decyzji................................................................................................... 194
7.2. Elementy decyzji............................................................................................ 196
7.3. Podstawa prawna decyzji............................................................................. 197
7.4. Uzasadnienie decyzji..................................................................................... 202
7.5. Uzupełnienie, sprostowanie i wyjaśnienie treści decyzji........................ 204
7.6. Wykonanie decyzji organu I instancji........................................................ 205
7.7. Decyzja administracyjna jako prawna forma działania administracji. 207
7.7.1. Pojęcie aktu administracyjnego....................................................... 207
7.7.2. Rodzaje aktów administracyjnych................................................... 209
7.7.3. Moc obowiązująca aktu administracyjnego................................... 213
8. Milczące załatwienie sprawy.............................................................................. 215
9. Postanowienia....................................................................................................... 217
10. Udostępnianie akt sprawy................................................................................ 219
11. Postępowanie uproszczone............................................................................... 223
Rozdział VI
Postępowanie odwoławcze i zażaleniowe................................................................ 225
1. Istota i rodzaje środków prawnych.................................................................... 225
2. Odwołanie............................................................................................................. 228
2.1. Istota postępowania odwoławczego............................................................ 228
2.2. Forma, treść i tryb wniesienia odwołania.................................................. 231
2.3. Postępowanie przed organem odwoławczym........................................... 233
2.4. Zasady orzekania w II instancji................................................................... 235
2.5. Rozstrzygnięcia organu odwoławczego..................................................... 238
3. Zażalenie................................................................................................................ 240
4. Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy........................................................ 242
Rozdział VII
Postępowania nadzwyczajne...................................................................................... 245
1. Uwagi ogólne......................................................................................................... 245
2. Wznowienie postępowania................................................................................. 247
2.1. Przesłanki wznowienia postępowania....................................................... 247
2.2. Właściwość organów.................................................................................... 249
2.3. Tryb i termin do wniesienia żądania wznowienia.................................... 250
2.4. Suspensywność.............................................................................................. 251
2.5. Przebieg postępowania wznowieniowego.................................................. 251
2.6. Rozstrzygnięcia w postępowaniu wznowieniowym................................ 252
3. Postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji.......................... 253
3.1. Przesłanki stwierdzenia nieważności decyzji........................................... 253
3.2. Właściwość organów.................................................................................... 254
3.3. Przedawnienie dopuszczalności wszczęcia postępowania...................... 255
3.4. Suspensywność.............................................................................................. 255
3.5. Rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawie stwierdzenia
nieważności decyzji....................................................................................... 255
4. Postępowania nadzwyczajne w odniesieniu do postanowień........................ 256
5. Wzruszenie decyzji ostatecznej ze względów celowościowych...................... 257
5.1. Uwagi ogólne.................................................................................................. 257
5.2. Wzruszenie decyzji w trybie art. 154 i 155 k.p.a....................................... 258
5.3. Tak zwane wywłaszczenie prawa (art. 161 k.p.a.)..................................... 259
5.4. Stwierdzenie wygaśnięcia decyzji (art. 162 § 1 k.p.a.).............................. 259
5.5. Uchylenie decyzji wydanej z zastrzeżeniem dopełnienia określonej
czynności (art. 162 § 2 k.p.a.)....................................................................... 262
6. Zbieg postępowań nadzwyczajnych................................................................... 263
Rozdział VIII
Opłaty i koszty postępowania.................................................................................... 269
1. Uwagi ogólne......................................................................................................... 269
2. Opłaty administracyjne....................................................................................... 270
3. Koszty postępowania........................................................................................... 271
Rozdział IX
Odszkodowanie za szkodę spowodowaną wydaniem lub wzruszeniem
decyzji.............................................................................................................................. 275
Część trzecia
POSTĘPOWANIE W SPRAWACH WYDAWANIA ZAŚWIADCZEŃ
Rozdział I
Istota zaświadczenia..................................................................................................... 281
Rozdział II
Przebieg postępowania................................................................................................ 287
Część czwarta
POSTĘPOWANIE W SPRAWACH SKARG I WNIOSKÓW
Rozdział I
Zagadnienia ogólne...................................................................................................... 293
Rozdział II
Składanie, przyjmowanie i załatwianie skarg i wniosków.................................. 297
Rozdział III
Zbieg postępowania skargowego i postępowania jurysdykcyjnego................... 301
Część piąta
POSTĘPOWANIE EGZEKUCYJNE W ADMINISTRACJI
Rozdział I
Zagadnienia ogólne...................................................................................................... 305
1. Istota i zakres stosowania egzekucji administracyjnej................................... 305
2. Zasady ogólne postępowania egzekucyjnego................................................... 307
3. Podmioty postępowania egzekucyjnego........................................................... 312
3.1. Organ egzekucyjny........................................................................................ 312
3.2. Wierzyciel....................................................................................................... 315
3.3. Zobowiązany.................................................................................................. 318
3.4. Prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka,
Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców, organizacja społeczna...... 319
3.5. Inni uczestnicy............................................................................................... 321
Rozdział II
Przebieg postępowania egzekucyjnego.................................................................... 327
1. Wszczęcie postępowania egzekucyjnego i przystąpienie do egzekucji........ 327
2. Egzekucja z majątku osobistego zobowiązanego i majątku wspólnego....... 332
3. Zmiany podmiotowe i przedmiotowe............................................................... 334
4. Przerwanie toku postępowania.......................................................................... 335
4.1. Zawieszenie postępowania........................................................................... 335
4.2. Wstrzymanie postępowania egzekucyjnego oraz wstrzymanie
czynności egzekucyjnych............................................................................. 337
4.3. Umorzenie postępowania............................................................................. 338
5. Postępowanie uproszczone................................................................................. 340
6. Zbieg egzekucji...................................................................................................... 341
7. Zakończenie postępowania................................................................................. 345
Rozdział III
Środki egzekucyjne....................................................................................................... 347
1. Egzekucja należności pieniężnych..................................................................... 347
1.1. Egzekucja z pieniędzy................................................................................... 347
1.2. Egzekucja z wierzytelności pieniężnych.................................................... 348
1.2.1. Egzekucja z wynagrodzenia za pracę............................................... 348
1.2.2. Egzekucja ze świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego oraz
z ubezpieczenia społecznego............................................................. 349
1.2.3. Egzekucja z rachunków bankowych i wkładów
oszczędnościowych............................................................................. 350
1.2.4. Egzekucja z innych wierzytelności pieniężnych............................ 353
1.3. Egzekucja z innych praw majątkowych...................................................... 354
1.3.1. Egzekucja z praw z instrumentów finansowych zapisanych na
rachunkach oraz z wierzytelności z rachunków pieniężnych...... 354
1.3.2. Egzekucja z praw majątkowych zarejestrowanych w rejestrze
akcjonariuszy....................................................................................... 355
1.3.3. Egzekucja z tzw. zmaterializowanych papierów wartościowych..... 358
1.3.4. Egzekucja z weksla.............................................................................. 359
1.3.5. Egzekucja z praw własności intelektualnej..................................... 360
1.3.6. Egzekucja z udziału w spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością............................................................................ 361
1.3.7. Egzekucja z pozostałych praw majątkowych.................................. 362
1.4. Egzekucja z ruchomości............................................................................... 362
1.4.1. Etapy..................................................................................................... 362
1.4.2. Zajęcie i oszacowanie......................................................................... 362
1.4.3. Sprzedaż............................................................................................... 365
1.5. Egzekucja z nieruchomości.......................................................................... 369
1.5.1. Uwagi ogólne....................................................................................... 369
1.5.2. Zajęcie i oszacowanie......................................................................... 369
1.5.3. Sprzedaż............................................................................................... 371
2. Egzekucja obowiązków o charakterze niepieniężnym................................... 375
2.1. Grzywna w celu przymuszenia.................................................................... 375
2.2. Wykonanie zastępcze.................................................................................... 376
2.3. Odebranie rzeczy ruchomej......................................................................... 377
2.4. Odebranie nieruchomości............................................................................ 377
2.5. Przymus bezpośredni................................................................................... 379
Rozdział IV
Postępowanie zabezpieczające................................................................................... 381
1. Tryb ogólny........................................................................................................... 381
2. Tryb szczególny.................................................................................................... 386
Rozdział V
Środki prawne............................................................................................................... 389
1. Środki administracyjne....................................................................................... 389
1.1. Skarga na bezczynność wierzyciela............................................................ 389
1.2. Zarzut w sprawie egzekucji administracyjnej........................................... 389
1.3. Wniosek o wyłączenie spod egzekucji........................................................ 391
1.4. Skarga na czynność egzekucyjną................................................................ 393
1.5. Uchylenie czynności egzekucyjnej.............................................................. 394
1.6. Skarga na przewlekłość postępowania....................................................... 395
1.7. Zażalenie......................................................................................................... 396
1.8. Szczególne środki prawne............................................................................ 397
1.9. Środki prawne przewidziane w Kodeksie postępowania
administracyjnego......................................................................................... 398
2. Środki sądowe....................................................................................................... 398
2.1. Powództwo ekscydencyjne........................................................................... 398
2.2. Powództwo opozycyjne................................................................................ 400
2.3. Powództwo odszkodowawcze...................................................................... 400
2.4. Skarga do sądu administracyjnego............................................................. 401
Rozdział VI
Udzielanie pomocy obcemu państwu oraz korzystanie z pomocy obcego
państwa przy dochodzeniu należności pieniężnych.............................................. 403
1. Zakres i ogólne zasady udzielania wzajemnej pomocy.................................. 403
2. Występowanie o udzielenie pomocy do obcego państwa............................... 407
2.1. Uwagi ogólne.................................................................................................. 407
2.2. Wniosek o udzielenie informacji................................................................. 408
2.3. Wniosek o powiadomienie zainteresowanego podmiotu....................... 409
2.4. Wniosek o odzyskanie należności pieniężnych........................................ 409
2.5. Wniosek o zabezpieczenie należności pieniężnych.................................. 411
3. Udzielanie pomocy obcemu państwu............................................................... 411
3.1. Uwagi ogólne.................................................................................................. 411
3.2. Udzielanie informacji................................................................................... 413
3.3. Powiadomienie zainteresowanego podmiotu........................................... 413
3.4. Odzyskiwanie należności pieniężnych....................................................... 415
3.5. Zabezpieczenie należności pieniężnych..................................................... 416
Część szósta
POSTĘPOWANIE SĄDOWOADMINISTRACYJNE
Rozdział I
Ustrój sądownictwa administracyjnego w Polsce.................................................. 421
1. Sądy administracyjne w systemie organów państwa...................................... 421
1.1. Uwagi ogólne.................................................................................................. 421
1.2. Sądy administracyjne a Prezydent RP........................................................ 421
1.3. Sądy administracyjne a Krajowa Rada Sądownictwa.............................. 422
1.4. Sądy administracyjne a naczelne organy administracji państwowej.... 424
2. Struktura sądów administracyjnych................................................................. 424
2.1. Struktura wojewódzkich sądów administracyjnych................................ 424
2.2. Struktura Naczelnego Sądu Administracyjnego...................................... 425
3. Organy sądów administracyjnych..................................................................... 426
3.1. Organy Naczelnego Sądu Administracyjnego.......................................... 426
3.2. Organy wojewódzkich sądów administracyjnych.................................... 427
4. Sędziowie, asesorzy, referendarze i asystenci sędziów.................................... 428
4.1. Sędziowie........................................................................................................ 428
4.2. Asesorzy.......................................................................................................... 431
4.3. Referendarze................................................................................................... 432
4.4. Asystenci sędziów.......................................................................................... 433
Rozdział II
Zakres kontroli sprawowanej przez sądy administracyjne................................. 435
1. Uwagi ogólne......................................................................................................... 435
2. Formy działania i opieszałości administracji kontrolowane przez sądy
administracyjne.................................................................................................... 435
Rozdział III
Zasady ogólne postępowania sądowoadministracyjnego.................................... 447
1. Zasada dostępu do sądu....................................................................................... 447
2. Zasada dwuinstancyjności.................................................................................. 448
3. Zasada legalności.................................................................................................. 449
4. Zasada pisemności............................................................................................... 449
5. Zasada równości stron......................................................................................... 450
6. Zasada udzielania pomocy stronom.................................................................. 451
7. Zasada jawności.................................................................................................... 452
8. Zasada szybkości postępowania......................................................................... 453
9. Zasada oficjalności i dyspozycyjności............................................................... 454
Rozdział IV
Podmioty i uczestnicy postępowania....................................................................... 457
1. Sąd........................................................................................................................... 457
1.1. Właściwość sądu............................................................................................ 457
1.2. Wyłączenie sędziego..................................................................................... 459
2. Strony..................................................................................................................... 461
2.1. Pojęcie strony................................................................................................. 461
2.2. Współuczestnictwo stron............................................................................. 462
3. Uczestnicy postępowania.................................................................................... 462
4. Pełnomocnictwo................................................................................................... 464
Rozdział V
Doręczenia i terminy w postępowaniu sądowoadministracyjnym.................... 467
1. Doręczenia............................................................................................................. 467
1.1. Ogólne zasady doręczania pism.................................................................. 467
1.2. Doręczanie pism osobom fizycznym.......................................................... 468
1.3. Doręczanie pism osobom prawnym i innym jednostkom
organizacyjnym............................................................................................. 470
1.4. Fikcja prawna doręczenia............................................................................. 471
1.5. Doręczenie elektroniczne............................................................................. 471
2. Terminy w postępowaniu sądowoadministracyjnym..................................... 472
2.1. Rodzaje terminów......................................................................................... 472
2.2. Warunki przywrócenia terminu................................................................. 474
Rozdział VI
Przebieg postępowania................................................................................................ 475
1. Tryb i skutki wniesienia skargi.......................................................................... 475
2. Czynności wstępne............................................................................................... 476
2.1. Czynności podstawowe................................................................................ 476
2.2. Badanie dopuszczalności zaskarżenia........................................................ 477
3. Postępowanie rozpoznawcze............................................................................... 482
3.1. Postępowanie rozpoznawcze w trybie zwykłym...................................... 482
3.2. Postępowanie mediacyjne............................................................................ 482
3.3. Postępowanie uproszczone.......................................................................... 485
4. Przeszkody w prowadzeniu postępowania sądowoadministracyjnego........ 485
4.1. Typy przeszkód.............................................................................................. 485
4.2. Odroczenie posiedzenia............................................................................... 486
4.3. Zawieszenie postępowania........................................................................... 486
4.3.1. Uwagi ogólne....................................................................................... 486
4.3.2. Zawieszenie z mocy prawa................................................................ 486
4.3.3. Zawieszenie w drodze postanowienia sądu.................................... 487
4.4. Umorzenie postępowania............................................................................. 489
5. Orzekanie............................................................................................................... 490
5.1. Ogólna charakterystyka wyroku................................................................. 490
5.2. Zasady orzekania........................................................................................... 492
5.3. Uwzględnienie skargi................................................................................... 494
5.4. Oddalenie skargi............................................................................................ 499
5.5. Skutki prawne wyroku................................................................................. 499
Rozdział VII
Środki zaskarżenia orzeczeń sądów administracyjnych...................................... 505
1. Środki zwyczajne.................................................................................................. 505
1.1. Skarga kasacyjna............................................................................................ 505
1.2. Zażalenie ........................................................................................................ 511
1.3. Sprzeciw od rozstrzygnięć referendarza.................................................... 512
2. Środki nadzwyczajne........................................................................................... 513
2.1. Skarga o wznowienie postępowania sądowoadministracyjnego........... 513
2.2. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia sądu
administracyjnego......................................................................................... 517
2.3. Unieważnienie orzeczenia sądu administracyjnego................................ 519
Rozdział VIII
Skarga na przewlekłość postępowania..................................................................... 521
Rozdział IX
Sprzeciw od decyzji....................................................................................................... 525
Rozdział X
Koszty postępowania................................................................................................... 527
1. Rodzaje kosztów postępowania.......................................................................... 527
1.1. Koszty sądowe................................................................................................ 527
1.1.1. Wpis...................................................................................................... 527
1.1.2. Opłata kancelaryjna........................................................................... 528
1.1.3. Wydatki związane z dokonaniem czynności procesowych
wnioskowanych przez strony............................................................ 529
1.1.4. Przedawnienie, umorzenie i odroczenie zapłaty należności
z tytułu kosztów sądowych............................................................... 530
1.2. Koszty udziału strony................................................................................... 531
2. Zwolnienie od kosztów postępowania............................................................... 531
2.1. Uwagi ogólne.................................................................................................. 531
2.2. Zwolnienie z mocy prawa............................................................................. 531
2.3. Prawo pomocy............................................................................................... 532
3. Zwrot kosztów postępowania między stronami.............................................. 534
Rozdział XI
Rozstrzyganie sporów o właściwość......................................................................... 537
Bibliografia.................................................................................................................... 539
